Հայկական բացառիկ գանձեր

Սուրբ Խաչ եկեղեցի (Santa Croce degli Armeni)

Տեղադրություն և նշանակություն

Սուրբ Խաչ եկեղեցին (իտալ.՝ Santa Croce degli Armeni) գտնվում է Վենետիկի սրտում՝ Կալլե դեյ Արմենի փողոցում, ընդամենը մի քանի քայլ հեռու Սան Մարկոսի տաճարից։ Այն հանդիսանում է Վենետիկի հայ համայնքի ազգային եկեղեցին՝ խորհրդանշելով հայության դարավոր ներկայությունն ու ժառանգությունը այս պատմական քաղաքում։

Պատմական ակնարկ

Հայերը Վենետիկում հաստատվել են դեռևս 12-րդ դարում՝ աստիճանաբար դառնալով քաղաքի ամենաազդեցիկ և բարեկեցիկ օտարական համայնքներից մեկը։ Նրանց ակտիվ գործունեությունը տարածվում էր առևտրից մինչև կրթություն ու գիտություն։ Համայնքի հոգևոր կյանքի կենտրոնը դարձել է այն շինությունը, որտեղ հետագայում կառուցվել է Սուրբ Խաչ եկեղեցին։

Եկեղեցու առաջին պաշտոնական հիշատակումը կատարվել է 1434 թվականին, երբ տարածքում հիմնվել է զոհասեղան և մատուռ՝ սպասարկելու հայ համայնքի կրոնական կարիքները։ Դարերի ընթացքում կառույցը ենթարկվել է մի քանի փուլային վերակառուցումների և ընդլայնումների։ 17-րդ դարում, երբ եկեղեցին ժամանակավորապես փակվել էր, Սան Մարկոյի կուսակալներից ստացվել է թույլտվություն այն ամբողջությամբ վերակառուցելու համար։

Վերակառուցման աշխատանքները դանդաղ էին ընթանում՝ ֆինանսական դժվարությունների պատճառով, մինչև հարուստ հայ վաճառական Գրիգոր Գիրաչ Միրմանի (Գերեկ Միրմանիան) և նրա որդու կարևոր ներդրումը, որոնց շնորհիվ հնարավոր եղավ ավարտին հասցնել շինարարությունը։ 1688 թվականին եկեղեցին վերաօծվեց՝ նվիվելով Սուրբ Խաչին։

Ժամանակակից կարգավիճակ

Այսօր Սուրբ Խաչ եկեղեցին բաց է ամսական մեկ անգամ՝ յուրաքանչյուր ամսվա վերջին կիրակի օրը՝ ժամը 10:30-ին, երբ Սուրբ Ղազարի Մխիթարյան միաբանության անդամները մատուցում են պատարագ՝ հայկական ծեսով։

Չնայած իր սահմանափակ գործառնական ժամերին, Սուրբ Խաչը շարունակում է մնալ Վենետիկի հայկական մշակութային և հոգևոր կյանքի կարևոր մաս։ Այն միանգամայն յուրահատուկ խորհրդանիշ է ոչ միայն քաղաքի հայկական ժառանգության, այլև ողջ սփյուռքի ինքնության պահպանման պայքարի մեջ։ Մխիթարյան միաբանությունը, որի գործունեությունը տարածվել է նաև Սուրբ Ղազար կղզում, անգնահատելի ներդրում է ունեցել հայոց լեզվի, պատմության և գրականության զարգացման գործում։

Ինչպես մեկ անգամ նշել է օսմանյան սուլթան Համիդ II-ը.

«Ես ավելի շատ վախենում եմ Մխիթարյանների տպագրական գործիքներից, քան հայ ֆիդայիների զենքերից»։

Այսօր էլ, Սուրբ Խաչ եկեղեցին՝ իր համեստ շքեղությամբ, կանգնած է որպես լուռ վկա հայության տոկունության, հավատքի ու մշակույթի հարատևության։

Տաթև ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ

 Church of the Holy Cross (Santa Croce degli Armeni)
Location and Significance

The Church of the Holy Cross (Santa Croce degli Armeni) is located on Calle degli Armeni, just steps away from the iconic St. Mark’s Basilica in the heart of Venice. It serves as the national church of the Armenian community in the city, standing as a spiritual and cultural landmark for Armenians in the diaspora.

Historical Overview

Armenians settled in Venice as early as the 12th century, eventually becoming one of the city's wealthiest and most influential foreign communities. Their presence was marked not only by trade and craftsmanship but also by deep engagement in education and scholarship. The spiritual life of the community centered around the building where this church would later be established.

The first official mention of the church dates back to 1434, when an altar and a small chapel were constructed to serve the community’s religious needs. Over the centuries, the structure underwent several phases of expansion and restoration. In the 17th century, the church was temporarily closed, after which the community obtained permission from the Venetian authorities to fully reconstruct it.

The reconstruction proceeded slowly due to lack of funds, until a major contribution was made by a wealthy Armenian merchant, Grigor Girach Mirmanyan (also referred to as Gerek Mirmanyan), and his son. Thanks to their generosity, the church was finally completed and consecrated in 1688, dedicated to the Holy Cross.

Contemporary Status

Today, the Church of the Holy Cross opens its doors once a month—on the last Sunday at 10:30 a.m.—when priests from the Mekhitarist Congregation of San Lazzaro celebrate the Divine Liturgy according to the Armenian rite.

Despite its limited liturgical use, the church remains a key symbol of the Armenian cultural and spiritual presence in Venice. It stands not only as an architectural monument but also as part of a broader Armenian legacy that includes contributions to science, printing, and education. As Ottoman Sultan Abdul Hamid II is reputed to have once said:

"I fear the printing presses of the Mekhitarists more than the weapons of the Armenian fedayi."

Together with the Mekhitarist Monastery on San Lazzaro Island, the Church of the Holy Cross continues to embody the resilience and enduring identity of the Armenian people throughout the centuries.

Tatev Manukyan