ՄՈՍԿՎԱՅԻ «ԴԻԱԼՈԳ» -Ի ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ՄԻՋՈՑԱՌՒՄՆԵՐԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆՅԱՆ ԱՄԱՌԸ ԹԵԺ ԵՆ ԴԱՐՁՆՈՒՄ

Նիդերլանդական Օրագրի համար
Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանից
Նաիրա Գասպարյան, բ․գ․թ․, դոցենտ, Ե ՊՀ

Ինչպես արդեն նշել ենք մեր նախորդ հրապարակումներում Նիդերլանդական Օրագրի էջերում   Մոսկվայի «ԴԻԱԼՈԳ» կազմակերպության, աջակցությամբ տարիներ շարունակ հայաստանյան և արցախյան տարբեր մշակութային խմբեր են իրականացրել իրենց լիաժեք գործունեությունը։ Աշխատանքների ցանկը շատ ընդարձակ է։ «ԴԻԱԼՈԳ» կազմակերպության և նրա նախագահ, հասարակական գործիչ Յուրի Նավոյանի հովանավորությամբ հրատարակվում են արժեքավոր գրքեր, աշխատություններ, որոնք պարունակում են վերլուծություններ ինչպես Հայաստանի պատմության հետաքրքիր դրվագների, այնպես էլ հայ եկեղեցու ու եկեղեցական կյանքի, Արցախի պատմության, մշակութային և հոգևոր ժառանգության վերաբերյալ։ Աջակցությունը դրսևորվում է նաև դրամաշնորհների տեսքով, որը մեծ խրախուսանք է Արցախի կորուստը ապրող երիտասարդ արվեստագետների, դերասանների, երաժիշտ կատարողների համար։ Հատկապես պետք է նշել կանոնավոր տպագրվող  «Литературная Армения» ամսագիրը, որը մեծ մասսայականություն է վայելում, նաև Ստեփանակերտի ռուսական դրամատիկական թատրոնը, որն հասցրել է ձեռք բերել բազմաթիվ երկրպագուներ։

«Արցախից» ծրագրին մասնակցող 5 երիտասարդ տաղանդավոր երաժիշտներ կազմակերպության կրթաթոշակառուներ են։ «ԴԻԱԼՈԳ»-ի ջանքերով Մոսկվայում հրատարակվել են արցախցի գրողների աշխատություններ և ռուս գիտնականների հետազոտություններ՝ նվիրված Արցախի պատմամշակութային ժառանգությանը և դրա կորստին։ Արցախի պատմամշակութային ժառանգության  առումով նշենք, որ Երևանում մայիսի 5-ին Անի հյուրանոցում մեծ շուքով  տեղեի ունեցավ հայտնի ռուս ճարտարապետ Նիկիտա Շանգինի «Кто и на чьей земле создал архитектурные шедевры Нагорного Карабаха» КТО И НА ЧЬЕЙ ЗЕМЛЕ СОЗДАЛ АРХИТЕКТУРНЫЕ ШЕДЕВРЫ АРЦАХА* (НАГОРНОГО КАРАБАХА)? (Часть 1) | Никита Шангин, «Ո՞վ և ո՞ւմ հողի վրա են ստեղծել Լեռնային Ղարաբաղի ճարտարապետական գլուխգործոցները», որտեղ հեղինակը մինչև քննարկումներին անցնելը հստակ ասում է իր՝  հայկական արմատներ չունենալու մասին, ավելին, որ իր մեջ կա մի փոքր դաղստանյան արյուն։ Նիկիտա Շանգինը Ռուսաստանի Դաշնության պատվավոր ճարտարապետ է, Ճարտարապետության միջազգային ակադեմիայի (IAAM) Մոսկվայի մասնաճյուղի պրոֆեսոր, Դոնբասի քաղաքացիական ճարտարագիտության և ճարտարապետության ազգային ակադեմիայի (DONNASA) ճարտարապետության ամբիոնի և Հողաշինարարության պետական համալսարանի (GUZ) ճարտարապետության ֆակուլտետի ավագ դասախոս, Ռուսաստանի Դաշնության «Ոսկե բաժին» մրցանակի և Ռուսաստանի Դաշնության «Բյուրեղապակյա մասնահատված» ազգային ճարտարապետական մրցանակի դափնեկիր։ Նա նշում է, որ գրքում բերված Արցախի հայկական մշակութային ժառանգության վերացման և ցեղասպանության փաստերին Ադրբեջանի կողմից «մոտենում է բացառապես Աստվածային ճշմարտության տեսանկյունից»։ Մի քանի մասից բաղկացած իր աշխատության մեջ, նա հանգամանալից ներկայացնում է հայոց պատմության կարևորագույն դրվագները, որոնք ավելի հասկանալի են դառնում ցեղասպանության լույսի ներքո, ապա անդրադարձ է կատարում ճարտարապետական հուշարձանների մանրակրկիտ վերլուծությանը  մասնագիտական առումով, կեղծ ալբանական թեզին՝ ներկայացնելով արցախյան ժառանգության իրական տերերին։ Ի դեպ,  նա Հայաստանը  ներկայացնում է Անդրկովկաս եզրույթով։ Արցախի ճարտարապետական բոլոր հուշարձանների հայկականության փաստին անդրադառնում է՝ նշելով հայոց  ճարտարապետական հուշարձանների առանձնահատկությունները՝ բացահայտելով ադրբեջանական զեղծարարության ցավալի փաստերը։ Իր ելույթի մեջ Շանգինը հատուկ շեշտադրում է այժմեան Թուրքիայի տարածքում առկա հուշարձանների նկատմամբ հատուկ մոտեցումը, Անիի ճարտարապետությանն ու Արցախյան Դադիվանքի թեմաներին անդրադառնալիս նա քննարկում է նաև 8000 ուդիների գոյությունը ՍՍՀՄ-ում, փաստերով ցույց տալով, որ Ադրբեջանում նրանց իրական  քանակը միշտ փոքրացվել է։ Հայաստանում ուդիները կրել են հայկական անուն-ազգանուններ և երբեք  չեն առանձնացրել իրենց հայերից, ինչպես, օրինակ, հայտնի գեներալ մայոր Մովսես Սիլիկյանը, որը 1918 թվին մեծ հաղթանակ է տարել երևանյան կայազորի շարժը ղեկավարելով  թուրքական կորպուսների դեմ և տանելով նրանց նկատմամբ փայլուն հաղթանակ։ Խոսելով Արցախի պարտության մասին՝ Շանգինը ցավով նշում է, որ Արցախին դավաճանել են բոլորը։ Մեջբերում է Օ․ Մանդելշտամի խոսքերը ցավով՝

«Փաթաթեցիր բերանդ խոնավ լաթով՝ ինչպես վարդ,
Ձեռքերումդ պահած ութանկյուն մեղրամոմեր,
Աշխարհից խռոված մի ամբողջ առավոտ
Խեղդվելով արցունքներից՝ կանգնեցիր թևաթափ։
Եվ ամոթով ու վշտով դեմքդ շրջեցիր
Արևելքի մորուքավոր քաղաքներից,
Հուսահատ մեկնված՝ պանդոկի մահճակալին,
Եվ հիմա հանում են քո դիմակը մահվան.... »
(Օ. Մանդելշտամ «Հայաստան» ցիկլից)

«Ահա այսպես ընկավ հերոսական Արցախը։ Ընկավ ոչ թե մարտում, այլ դավաճանված իր բոլոր եղբայրների և ընկերների կողմից։ Եվ ոչ միայն դավաճանված, այլև չարաչար կապված և հանձնված իր դահիճներին՝ վրեժխնդրության համար։ Ցավ, ցավ, ամոթ և զայրույթ։» -ասում է Նիկիտա Շանգինը սրտի ցավով ու ափսոսանքով։ 12-13րդ դարերի Քարվաճառում  հայկական պատմական հուշարձանների ոչնչացման առիթով 1980-ականներին  նա իր վրդովմունքն է հայտնել շրջկոմի առաջին քարտուղարին՝ նշելով որ դրանք գտնվում են պետության պահպանության ներքո, սակայն նրան տարակուսանքով պատասխանել են, թե իրենց ինչո՞վ է առնչվում այդ հայկական վանքը։ Շանգինը նաև չի պատկերացնում, թե ինչպե՞ս կարող են վիճելի լինել Հայաստանի պետականորեն գոյություն ունեցող սահմանները շատ պետությունների համար։ Յուրի Նավոյանի կարծիքով պատմական արժեքների պաշտպանության թեման այսօր հայության և համաշխարհային մշակույթի համար ամենակարևորներից է։ Այս առումով ռուս գիտնականի ներկայացրած գիտական-հրապարակախոսական աշխատությունը լուրջ ներդրում է պատմության և ճարտարապետության ուսումնասիրության մեջ, և մեր օրերում շատ կարևոր ու արդիական է պատմական փաստերը կեղծելու բոլոր փորձերին գիտական պատասխանը։

 «Գրքային դիվանագիտության» շարքից հայաստանյան և մոսկովյան միջոցառումները շատ են։ Դրանց մասնակցել են հեղինակներ, արվեստագետներ, գիտնականներ ոչ միայն Ռուսաստանից, Հայաստանից, Արցախից, այլև այլ երկրներից, այդ թվում՝ Բելոռուսից, Ղրղստանից, Իսրայելից։

 Բազմաթիվ միջոցառումների կողքին «ԴԻԱԼՈԳ»-ը մեծ հաջողությամբ իրականացնում է հատկապես երաժշտական-մշակութային դիվանագիտական համագործակցություն Արցախի տարբեր մշակութային կազմակերպությունների հետ։

Մայիսի 9-ին, «ԴԻԱԼՈԳ»-ի աջակցությամբ «Արամ Խաչատրյան» համերգասրահում Հայաստանի պետական սիմֆոնիկ նվագախումբը կատարեց Դմիտրի Շոստակովիչի 7-րդ սիմֆոնիան։ Նույնիսկ Արցախի անկումից հետո Յուրի Նավոյանի աջակցությամբ Հայաստան-Արցախ-Սփյուռք հզոր եռամիասնությունն իր գործունեությամբ փորձում է միավորել աշխարհի հայերին՝ հանուն Հայաստանի ապագայի։ Կազմակերպությունն համոզված է, որ պետք է օգնել մեր արցախցի եղբայրներին ու քույրերին, որպեսզի նրանք իսկապես կարողանան ներդնել իրենց կարողությունները, գիտելիքն ու եզակի փորձը հանուն հայրենիքի ներկայի և ապագայի։ 

«ԴԻԱԼՈԳ» -ի աջակցությամբ վերջերս «Արամ Խաչատրյան» համերգասրահում տեղի ունեցավ «Երևան» երիտասարդական նվագախմբի համերգը՝ շեփորահար Սերգեյ Նակարյակովի և դիրիժոր Սերգեյ Սմբատյանի մասնակցությամբ։ Տպավորությունն անջնջելի էր։ Նշենք, որ մասնակիցների շարքում էին արցախցի երաժիշտներ, ովքեր «ԴԻԱԼՈԳ» -ի դրամաշնորհների շահառուներից են։

Արցախի ջազային նվագախմբի վերածնունդն ու կայուն գործունեությունը նույնպես իրականացվում է կազմակերպության հովանավորությամբ, որը գործնական նշանակություն ունի Արցախում ստեղծված լավագույն ազգային ավանդույթների պահպանման և տարածման առումով։ Այս համագործակցության շնորհիվ ջազային նվագախմբի գործունեությունը վերականգնվեց Լեռնային Ղարաբաղի ողջ բնակչության՝ դեպի Հայաստան բռնի տեղահանությունից հետո։ Նախորդ տարի «ԴԻԱԼՈԳ» կազմակերպության նախագահ Յուրի Նավոյանը և Արցախի ջազ նվագախմբի գեղարվեստական ղեկավար Տիգրան Լալայանը ստորագրել են մշակութային համագործակցության պայմանագիր, որով Արցախի ստեղծագործական ժառանգությունը ստանում է «ԴԻԱԼՈԳ» կազմակերպության  ակտիվ աջակցությունը։ Եվրոմեդիա 24-ի  ստուդիայում Լալայանը պատմել է, թե ինչ ընթացք է ունեցել իր ստեղծած երկարամյա պատմություն ունեցող «Արցախ» ջազային խումբը մինչև Արցախից բռնի տեղահանությունը և հետո, ինչպես է   «ԴԻԱԼՈԳ»-ի օգնությամբ վերականգնվել խնբի գործունեությունը՝ արժանանալով հանդիսատեսի բուռն հավանությանը։ Ընկճախտն ու խնդիրները հաղթահարվել են Յուրի Նավոյանի սրտացավ միջամտությամբ։ Այսօր արցախյան ջազը ամենասիրելիներից մեկն է հանրապետությունում, այն յուրահատուկ առաքելություն ունի՝ տարածել հայկական և արցախյան ավանդույթները՝ անընդհատ կատարելագործվելով և տեղեկացնելով համաշխարհային հանրությանը իր նվաճումների մասին։

Նշենք, որ «ԴԻԱԼՈԳ» կազմակերպությունը փորձում է հանրային դիվանագիտության միջոցով նպաստել ռուս-հայաստանյան հարաբերություններում երկխոսության ընդլայնմանը, միջմշակութային և գիտակրթական փոխանակման խորացմանը։ «Դիալոգ» կազմակերպությունը մեծ ուշադրություն է դարձնում ոչ միայն Արցախի մշակութային ժառանգության պահպանմանը, այլև խթանում է Հայ Առաքելական Եկեղեցու Արցախի թեմի գրասենյակի գործունեությունը։ Երևանում մշտապես գործող Թեմի գրասենյակը զբաղվում է հոգևոր, տեղեկատվական և գիտամշակութային գործունեությամբ։ Ստեփանակերտի ռուսական դրամատիկական թատրոնը, որը գործում է Երևանում, նույնպես աջակցություն է ստանում «Դիալոգ» կազմակերպությունից։

CULTURAL EVENTS OF MOSCOW'S "DIALOGUE" MAKE ARMENIAN SUMMER HOT

For the Diary of the Netherlands/ NidOragir
From Yerevan, the capital of Armenia
Naira Gasparyan, PhD, Associate Professor, YSU

As we have already mentioned in our previous publications on the pages of the Netherlands Diary, various Armenian and Artsakh cultural groups have been carrying out their full-fledged activities for years with the support of the Moscow "DIALOGUE" organization, The list of their activities is very extensive. Under the auspices of the "DIALOGUE" organization and its president, public figure Yuri Navoyan, valuable books and scientific works have been published, which contain analyses of interesting episodes of Armenian history, as well as the Armenian church and church life, the history of Artsakh, and its cultural and spiritual heritage. Support is also expressed in the form of grants, which is a great encouragement for young artists, actors, musicians and performers who are experiencing the loss of Artsakh. It is especially worth noting the regularly published magazine “Literary Armenia”, which enjoys great popularity, as well as the Russian Drama Theater of Stepanakert, which has managed to gain many fans. 5 young talented musicians participating in the “From Artsakh” program are scholarship holders of the organization. Through the efforts of “DIALOGUE”, works by Artsakh writers and research by Russian scientists dedicated to the historical and cultural heritage of Artsakh and its loss have been published in Moscow. In terms of the historical and cultural heritage of Artsakh, we should note that on May 5, the Ani Hotel in Yerevan hosted a grand opening of the famous Russian architect Nikita Shangin's book "Who and on whose land created the architectural masterpieces of Nagorno-Karabakh" КТО И НА ЧЬЕЙ ЗЕМЛЕ СОЗДАЛ АРХИТЕКТУРНЫЕ ШЕДЕВРЫ АРЦАХА* (НАГОРНОГО КАРАБАХА)? (Часть 1) | Никита Шангин, "Who and on whose land created the architectural masterpieces of Nagorno-Karabakh?", where the author, before proceeding to the discussions, clearly states that he does not have Armenian roots, moreover, that he has a little Dagestan blood in him. Nikita Shangin is an Honored Architect of the Russian Federation, Professor of the Moscow Branch of the International Academy of Architecture (IAAM), Senior Lecturer at the Department of Architecture of the Donbass National Academy of Civil Engineering and Architecture (DONNASA) and the Faculty of Architecture of the State University of Land Management (GUZ), Laureate of the “Golden Section” Prize of the Russian Federation and the “Crystal Fragment” National Architectural Prize of the Russian Federation. He notes that the facts of the destruction of the Armenian cultural heritage of Artsakh and the genocide by Azerbaijan presented in the book “approach exclusively from the perspective of Divine truth.” In his work, consisting of several parts, he presents in detail the most important episodes of Armenian history, which become more understandable in the light of the genocide, then he refers to a detailed analysis of architectural monuments from a professional perspective, gives clarification to the the pseudo-Albanian thesis presenting the real owners of the Artsakh heritage. By the way, he represents Armenia under the term Transcaucasia. He touches upon the fact of the Armenianness of all the architectural monuments of Artsakh, noting the peculiarities of Armenian architectural monuments, revealing the painful facts of Azerbaijani falsification. In his speech, Shangin emphasized the special approach to the monuments currently existing in Turkey, while touching upon the topics of Ani’s architecture and the Artsakh Dadivank, he also discussed the existence of 8,000 Udis in the USSR, showing with facts that their real number in Azerbaijan has always been underestimated. In Armenia, Udis bore Armenian names and surnames and never distinguished themselves from Armenians, such as, for example, the famous Major General Movses Silikyan, who in 1918 won a great victory by leading the movement of the Yerevan garrison against the Turkish corps and leading a brilliant victory over them. Speaking about the defeat of Artsakh, Shangin notes with regret that everyone betrayed Artsakh. He quotes O. Mandelstam's words with pain 

"You wrapped your mouth in a damp rag, like a rose,
Holding octagonal beeswax candles in your hands,
A whole morning disturbed by the world
Drowning in tears, you stood with your arms folded.
And with shame and sorrow you turned your face
From the bearded cities of the East,
Desperately stretched out on the inn bed,

And now they are taking off your mask of death.... " (O. Mandelstam from the "Armenia" cycle) "This is how heroic Artsakh fell. It fell not in battle, but betrayed by all its brothers and friends. And not only betrayed, but also cruelly bound and handed over to its executioners for revenge. Pain, pain, shame and anger," says Nikita Shangin with heartache and regret. In the 1980s, he expressed his indignation to the first secretary of the regional committee regarding the destruction of Armenian historical monuments of the 12th-13th centuries in Karvachar, noting that they were under state protection, but he was asked with bewilderment what the Armenian monastery had to do with them?! Shangin does not imagine at all how the recognized state borders of Armenia could be controversial for many states. According to Yuri Navoyan, the topic of protecting historical values is one of the most important for Armenians and world culture today. In this regard, the scientific and publicist work presented by the Russian scientist is a serious contribution to the study of history and architecture, and in our days the scientific response to all who attempt to falsify history, is very important and relevant.

There are many events in Armenia and Moscow from the series of “book diplomacy”. Authors, artists, scientists not only from Russia, Armenia, Artsakh, but also from other countries, including Belarus, Kyrgyzstan, Israel, participated in them.

Along with numerous events, “DIALOGUE” is very successfully implementing especially musical and cultural diplomatic cooperation with various cultural organizations of Artsakh.

On May 9, with the support of “DIALOGUE”, the Armenian State Symphony Orchestra performed Dmitri Shostakovich’s 7th Symphony at the “Aram Khachaturian” Concert Hall. Even after the fall of Artsakh, with the support of Yuri Navoyan, the powerful trinity of Armenia-Artsakh-Diaspora is trying to unite Armenians around the world with its activities for the sake of the future of Armenia. The organization is convinced that they must help our Artsakh brothers and sisters so that they can truly contribute their abilities, knowledge and unique experience for the sake of the present and future of the homeland.

With the support of “DIALOGUE”, a concert of the “Yerevan” Youth Orchestra was recently held at the “Aram Khachaturian” Concert Hall, with the participation of trumpeter Sergey Nakaryakov and conductor Sergey Smbatyan. The impression was indelible. It should be noted that among the participants were musicians from Artsakh, who are beneficiaries of “DIALOGUE” grants.

The revival and sustainable activities of the Artsakh Jazz Orchestra are also carried out under the auspices of the organization, which is of practical importance in terms of preserving and spreading the best national traditions created in Artsakh. Thanks to this cooperation, the activities of the jazz orchestra were restored after the forced deportation of the entire population of Nagorno-Karabakh to Armenia. Last year, Yuri Navoyan, President of the “DIALOGUE” organization, and Tigran Lalayan, Artistic Director of the Artsakh Jazz Orchestra, signed a cultural cooperation agreement, according to which the creative heritage of Artsakh receives the active support of the “DIALOGUE” organization. In the Euromedia 24 studio, Lalayan told about the long-standing history of the “Artsakh” jazz group he created before the forced deportation from Artsakh and how, with the help of “DIALOGUE”, the group’s activities were restored, earning the enthusiastic approval of the audience. The depression and problems were overcome with the compassionate support of Yuri Navoyan. Today, Artsakh jazz is one of the most beloved in the republic, it has a unique mission: to spread Armenian and Artsakh traditions, constantly improving and informing the world community about their achievements. It should be noted that the organization “DIALOGUE” is trying to contribute to the expansion of dialogue in Russian-Armenian relations, deepening intercultural and scientific-educational exchange through public diplomacy. The organization “DIALOGUE” pays great attention not only to the preservation of the cultural heritage of Artsakh, but also promotes the activities of the Artsakh Diocese Office of the Armenian Apostolic Church. The Diocese Office, permanently operating in Yerevan, is engaged in spiritual, informational, and scientific-cultural activities. The Stepanakert Russian Drama Theater, which operates in Yerevan, also receives support from the organization “DIALOGUE”.