Պետություն և Եկեղեցի. հարաբերությունների պատմական զարգացումը

Հոգևոր իշխանությունհ և աշխարհիկ իշխանություն

1) Ինչպե՞ս էր վաղ քրիստոնեությունը տարբերակում Աստծու պաշտամունքն ու պետությանը ցուցաբերվող հնազանդությունը։

Վաղ քրիստոնեության առանցքում ձևավորվեց երկակի ուղենիշ. առաջինը՝ Աստծուն մատուցվող պաշտամունքը, ըստ որի քրիստոնյան չի կարող մասնակցել այնպիսի պաշտամունքների, որոնք հակասում են մեկ Աստծուն նվիրվածությանը (օրինակ՝ կայսերական պաշտամունք, զոհաբերություններ «քաղաքային աստվածներին»): Երկրորդը՝ քաղաքացիական հնազանդությունը, որ վերաբերում է հարկերը մուծելուն, հասարակական կարգի պահպանմանը, վարչական պահանջներին ենթարկվելուն։ Այս երկուսի միջև ոչ թե հակասություն  կա, այլ՝ սահմանագիծ․ «Կայսրինը՝ կայսրին, Աստծունը՝ Աստծուն» բանաձևը թույլ է տալիս պահպանել և ամրապնդել սոցիալական խաղաղությունը՝ առանց խղճի բռնադատման։ Արդյունքում եկեղեցին հանդես չի գալիս որպես հեղափոխական կուսակցություն, այլ անընդհատ հիշեցնում է, որ քաղաքական իշխանությունը հարաբերական է, իսկ պաշտամունքը ուղղված է բացարձակ Աստծուն։

2) Ինչպե՞ս է Հին Իսրայելի փորձը (Տաճար–Օրենք–Թագավորություն) նախապատրաստում «եկեղեցի–պետություն» հարցի քրիստոնեական ընկալումը։

Իսրայելի պատմության մեջ Տաճարը և Օրենքը ձևավորեցին ազգային ինքնության այնպիսի միջուկ, որտեղ Աստված ընդունվում էր որպես իրական Թագավոր։ Սամուել–Սավուղ–Դավիթ–Սողոմոն շղթայով հաստատվեց թագավորությունը, բայց մարգարեական խոսքը պահպանեց քննադատական հսկողությունը՝ զգուշացնելով խուսափել իշխանության բացարձակացումից։ Սրբության և քաղաքականության տարբերակման, բայց նաև փոխառնչման այս դինամիկան նախապատրաստեց քրիստոնեական մտածողությունը. քաղաքական ինստիտուտները անհրաժեշտ են կարգի ու արդարության համար, սակայն չեն կարող յուրացնել պաշտամունքը կամ խղճի տարածքը։ Երբ քրիստոնեությունը ծնվեց հռոմեական կայսրության մեջ, այն հենց այս իսրայելական ավանդույթով սահմանագծեց՝ հարկերին «այո», բայց կուռքերին «ոչ»՝ դրանով ստեղծելով հետագա դարերի եկեղեցու «ապաքաղաքական, բայց հասարակական» ներգրավվածության նախատիպը։

3. Ինչո՞ւ էին հռոմեական էլիտաները հաճախ բնութագրում հրեական/քրիստոնեական դավանանքը որպես «սնոտիապաշտություն», և ինչ արձագանք տվեց դրան քրիստոնեական համայնքը։

Հռոմեական «քաղաքացիական կրոնի» տրամաբանությամբ՝ քաղաքը պահպանում էր կարգուկանոնը համատեղ պաշտամունքների միջոցով՝ զոհաբերություններով, տոնակատարություններով, կայսրին խորհրդանշական հավատարմությամբ։ Հրեաների և ապա քրիստոնյաների չմասնակցելը ընկալվում էր որպես «սնոտիապաշտություն»՝ ոչ-քաղաքացիական, «մարդատյաց» վարք, որովհետև նրանք հրաժարվում էին հանրային զոհաբերություններից և սննդային ու պաշտամունքային օրենքներով առանձնանում էին։ Քրիստոնեական համայնքները դրան պատասխանեցին երկու քայլով․ նախ՝ սոցիալական առաքինությամբ ու փոխօգնությամբ ապացուցեցին, որ նպաստում են հանրային բարօրությանը ՝ հիվանդների խնամք, աղքատասիրություն, կարգապահություն, այնուհետև հռչակեցին խղճի ազատության առաջնայնությունը՝ «Աստծուն պետք է հնազանդվել ավելի, քան մարդկանց»: Այս կերպ նրանք ստեղծեցին «հավատարիմ, բայց միևնույն ժամանակ առանձնահատուկ» քրիստոնյայի կերպար։

4. Ինչպիսի՞ փոփոխություններ ապրեց եկեղեցին Կոնստանդինյան շրջադարձից հետո, և ինչ վտանգներ առաջացան այդ գործընթացում։

Քրիստոնեության օրինականացումից և պետական հովանավորություն ստանալուց հետո փոխվեց եկեղեցու հասարակական դիրքը․ իշխանությունից նախկին մարգարեական հեռավորությունը մասամբ տեղը զիջեց ավելի սերտ համագործակցությանը։ Եկեղեցին ընդլայնեց իր  սոցիալական գործունեության շրջանակը՝ հիմնելով հիվանդանոցներ, կրթական ու բարեգործական հաստատություններ, զարգացնելով հոգատարության ու արդարության ինստիտուտներ։ Սակայն այս ձեռքբերումների կողքին ի հայտ եկավ «սիմֆոնիայի» վտանգը․ պետության կողմից եկեղեցու սրբազնացումը կարող էր մեղմացնել վերջինիս քննադատական ձայնը և թուլացնել այն ազատ դիրքը, որով եկեղեցին գնահատում էր իշխանության վարքը։ Նյութական արտոնությունները և իրավական հատուկ կարգավիճակը իրենց մեջ կրում էին կախվածության վտանգ, այն է՝ եկեղեցին կարող է մոռանալ իր առաջնային առաքելությունը և ենթարկվել քաղաքական շահերին։ Հենց այստեղ է, որ սրբերի, հայրերի և հոգևոր առաջնորդների պայքարը դարձավ վճռորոշ․ նրանք անընդհատ հիշեցրին, որ ցանկացած աշխարհիկ իշխանություն հարաբերական է, իսկ եկեղեցու կոչումը փրկության գործն է, խղճի պաշտպանությունը, աղքատների ու անպաշտպանների կողքին կանգնելը, ոչ թե իշխանության համակարգի օրգան դառնալը։

5. Ի՞նչ գաղափարական իմաստ ունի միջնադարյան «պաշտոնաբաշխության վեճ»-ը (լատ․ conflictus de investitura) եկեղեցի–պետություն հարաբերության պատմության մեջ։

Conflictus de investitura-ն, որը կարելի է անվանել «պաշտոնաբաշխության վեճ», վերաբերում էր այն բանին, թե ով իրավունք ունի նշանակելու հոգևոր առաջնորդներին՝ հատկապես եպիսկոպոսներին, աշխարհիկ իշխա՞նը, թե՞ եկեղեցական իշխանությունը։ Խնդիրը միայն պաշտոնը չէր․ այն հարցադրում էր, թե ում ձեռքում է հոգևոր իշխանությունը, որն է օրհնության աղբյուրը և ինչ սահմաններում կարող է աշխարհիկ իշխանությունը ձևավորել եկեղեցու կառուցվածքը։ Այս բախումը վերածվեց սկզբունքային քննության՝ արդյոք եկեղեցին ենթակա՞ է պետական վերահսկողության, թե՞ ինքնուրույն է մեղքի, բարոյականության և խղճի ազատության հարցերում։ Վիճաբանությունը իրավականացրեց «երկու իշխանությունների» տարբերակումը՝ հոգևոր և աշխարհիկ իրավասությունների հստակ սահմանմամբ՝ դարձնելով այն ապագա արևմտյան պետական ու եկեղեցական ինստիտուտների հիմքը։

Միաժամանակ վեճը խթանեց եկեղեցու ներքին կյանքը․ այն պարտադրեց ամրացնել ինքնավար կառավարման համակարգը, զարգացնել սինոդականությունը, մշակել ներեկեղեցական կանոնագրություն և ձևավորել հոգևոր կառույց, որը կարող էր գործել պետությունից անկախ, բայց հասարակական բարիքի համար համագործակցության պատրաստ։ Այսպիսով՝ պաշտոնաբաշխության վեճը ոչ միայն սահմանազատման պայքար էր, այլ նաև քաղաքացիական հասարակության ձևավորված գործընթաց, որտեղ եկեղեցին վերագտավ իր մարգարեական ձայնը և ինքնավար ծառայությունը համայնքի կյանքի համար։

Պապ Գրիգոր VII-ի և կայսր Հենրիխ IV-ի միջև հակամարտությունը պատկերող նկար, կամ Կանոսսայի նվաստացման հայտնի տեսարանը։

6. Ինչպե՞ս է «cuius regio, eius religio» (լատ․) բանաձևը փոխակերպում վաղ նոր դարի պետա–եկեղեցական հարաբերությունները։

 «Ում երկիրն է, նրա էլ կրոնն է» սկզբունքը պետության ձեռքը տվեց կրոնական դաշտի ձևաչափումը՝ քաղաքացիական ինտեգրման գործիք դարձնելով դավանանքը։ Իշխողը սահմանում էր պաշտամունքի կարգը, ուսումնական ծրագրերը, բարոյական վերահսկման մեխանիզմները՝ բազում վայրերում սահմանափակելով խղճի ազատությունը։ Մի կողմից սա ապահովեց վարչական միասնականություն ու կայունություն դավանական պետությունում, մյուս կողմից՝ ճնշեց բազմակարծությունը և խզեց միջդավանական շփումները։ Արդյունքը կրթության, բարեգործության ու սոցիալական կարգապահության գործիքավորումն էր պետական վերահսկմամբ, ինչը հետագայում պիտի բախվեր լուսավորության ու հեղափոխությունների բարձրացրած «իրավունքների» հայեցակարգին։

Աուգսբուրգի խաղաղությունը՝ եկեղեցու և պետության հարաբերությունների շրջադարձային պահ

7. Ինչպիսի՞ քաղաքական, իրավական և հասարակական հետևանքներ ունեցավ եկեղեցու ունեցվածքի աշխարհիկացումը և պետություն–եկեղեցի հարաբերությունների պայմանագրային համակարգը նորագույն դարաշրջանում։

Նորագույն դարաշրջանում եկեղեցու ունեցվածքի ազգայնացումն ու պետության՝ կրոնական հարցերում չեզոքություն որդեգրելը արմատապես փոխեցին հասարակական համակարգը։ Պետությունն աստիճանաբար հրաժարվեց հոգևոր իշխանության նկատմամբ գերագույն հավակնություններից և ձևավորվեց իրավական պետության մոդելը, որտեղ օրենքը դիտվում է ոչ թե որպես դավանաբանական պարտադրանքի արտահայտություն, այլ ինքնիշխանության հիմք ու հասարակական կյանքի կարգավորման հիմնական միջոց։Կոնկորդատներն («կոնկորդատ» կոչվում է պետության և եկեղեցու միջև կնքված պաշտոնական պայմանագիրը, որը կարգավորում է նրանց փոխհարաբերությունները) ի հայտ եկան որպես նորարար գործիք՝ պետություն–եկեղեցի հարաբերությունները պայմանագրային սկզբունքով կարգավորելու համար։ Դրանք հստակ սահմանեցին կողմերի իրավունքները և պատասխանատվությունները՝ հատկապես կրթության, ամուսնության իրավունքի, հոգևորականների պատրաստման, սոցիալական ու բարեգործական ծառայությունների ոլորտներում։ Այս գործընթացը երկու փոխլրացնող հետևանք ունեցավ․

• Եկեղեցին պաշտպանվեց կամայական միջամտությունից, քանի որ նրա իրավունքներն ամրագրվեցին իրավական փաստաթղթերով։

• Միևնույն ժամանակ եկեղեցին դարձավ հաշվետու հանրային դաշտում, քանի որ այլևս չէր գործում կամայական ինքնավարությամբ, այլ՝ իրավական և սոցիալական ոլորտների չափանիշներով։

Այսպիսով, պետությունը դադարեց լինել կրոնն օրինականացնող ու սրբազնացնող ուժ, իսկ եկեղեցին ստիպված եղավ իր հեղինակությունը հիմնավորել ոչ թե պետական հովանավորությամբ, այլ հասարակական վստահությամբ՝ կրթական,  բարեգործական գործունեությամբ, սոցիալական աջակցությամբ և հանրային բանավեճում արժանապատիվ ու հիմնավորված ներկայությամբ։ Այս համակարգը հիմք դրեց այն մոդելին, որում եկեղեցին պահպանեց իր հոգևոր ինքնությունը, իսկ պետությունը՝ իր աշխարհիկ կարգավիճակը։

1905 թ․ օրենքը՝ պետության և եկեղեցու ամբողջական բաժանում Ֆրանսիա։

8. Ո՞րն էր «մշակութային պայքար»-ի գլխավոր դասը եկեղեցու և ազգային պետության հարաբերությունների համար։

Գերմանական «մշակութային պայքար»-ը  (19-րդ դար) շրջադարձային էր, քանի որ եկեղեցին և նորաստեղծ ազգային պետությունը բախվեցին կրթական համակարգին, հոգևորականների պատրաստմանը, ամուսնության իրավակարգին և հասարակական միավորումներ ստեղծելու ազատությանը վերաբերող հարցերի շուրջ։ Պետությունը ձգտում էր ամրապնդել իր գերակայությունը որպես հասարակական արժեքների վերջնական չափիչ և ազգային ինքնության կառուցման կենտրոն, մինչդեռ եկեղեցին պաշտպանում էր խղճի ազատությունն ու եկեղեցու ինքնավարությունը։

Այս հակամարտության հիմնական դասը երկկողմանի էր․

• Պետությունները գիտակցեցին, որ չեն կարող բռունցքով վերահսկել խղճի և հավատի ոլորտը՝ առանց ժողովրդավարության և ազատության հիմքերն արժեզրկելու։

• Այս շրջանում եկեղեցին, աստիճանաբար կտրվելով պետական կառույցներին ուղղակիորեն միացված գործառույթից, սկսեց ավելի ակտիվ դեր ստանձնել քաղաքացիական հասարակության դաշտում։ Այն զարգացրեց հասարակական ու սոցիալական գործունեության նոր ձևեր՝ հիմնելով միություններ, կրթական և բարեսիրական հաստատություններ (օրինակ՝ Կարիտաս, Դիակոնիա), որոնք դարձան նրա ազդեցության և ներկայության հիմնական միջոցները հանրային կյանքում։

Արդյունքում ձևավորվեց իրավական և համագործակցային համակարգ․ հարաբերությունները սկսեցին կառուցվել ոչ թե փոխադարձ գերիշխանության կամ մերժման, այլ պայմանագրայնության, իրավունքի և հասարակական ծառայության հիման վրա։ Սա դարձավ հիմք Եվրոպայում ձևավորված «գործակցական բաժանման» մոդելի համար, որտեղ պետությունը պահպանում է իր չեզոքությունը, իսկ եկեղեցին իր ազդեցությունը հաստատում է սոցիալական ծառայությամբ, հանրային օգտակար գործունեությամբ և հասարակության վստահության շնորհիվ։ 

 

Եկեղեցու և պետական իշխանության փոխադարձ ազդեցության պայքարի սատիրական պատկեր

9. Ի՞նչ հիմունքներով ձևավորվեց քրիստոնեական սոցիալական ուսմունքը և ի՞նչ դեր ունի հանրային կյանքում։

19-րդ դարի «սոցիալական հարցը»՝ արդյունաբերական շահագործում, աղքատության աճ և աշխատավորի անպաշտպանություն, մղեց եկեղեցուն ձևավորելու բարոյա-քաղաքական ուսմունք, որն արձագանքում էր սահմանադրական պետության նոր պայմաններին։ Սկզբունքները՝ անձի արժանապատվություն, համերաշխություն, օժանդակության սկզբունք, ընդհանուր բարօրություն, թույլ են տալիս արտահայտել հավատքի էթիկան հանրային քաղաքականության մեջ՝ առանց դավանաբանական պարտադրանքի։ Այս մոտեցումը քաղաքական ծրագիր չէ․ այն սահմանում է բարոյական ուղենիշներ՝ արդար աշխատավարձ, ընտանիքի պաշտպանություն, փախստականների իրավունքներ, աղքատների առաջնահերթ օգնություն և ստեղծված աշխարհի պահպանում։ Հանրային կյանքում սոցիալական ուսմունքը հանդես չի գալիս որպես որևէ քաղաքական գիծ կամ կուսակցություն, այլ հանդես է գալիս մարգարեական չափանիշով՝ ձևավորելով հասարակական խիղճը և ուժեղացնելով արդարության զգացումը։

10. Ինչպե՞ս արձագանքեց եկեղեցին տոտալիտար գաղափարախոսություններին 20-րդ դարում։

Տոտալիտար ռեժիմները պահանջում էին ամբողջական հավատարմություն պետությանը՝ հաճախ ստրկորեն և մարդու արժանապատվության հաշվին։ Եկեղեցին փորձեց պահպանել տարածք երբեմն՝ կոնկորդատային նվազագույն երաշխիքներով, հաճախ՝ դիմադրության ցանցերով։ Վճարված մեծ գինը՝ հալածանքներ, բանտարկություններ, արտաքսումներ, բայց նաև՝ խղճի ազատության և կյանքի սրբության վկայությունը, հետպատերազմյան իրավակարգերի հիմքում դրեցին մարդու իրավունքները։ Դասը հստակ էր․ իշխանությանը կարելի է հնազանդվել կարգի համար, բայց ոչ այն դեպքում, երբ այն բռնանում է խղճին կամ վերաբերվում է մարդուն որպես միջոցի։ Ավետարանի խոսքը չի կարող լռել, նույնիսկ եթե դրա ճանապարհը պահանջում է զոհողություն։ 

11. Ի՞նչ ընդհանուր գծերով են տարբերվում պետություն–եկեղեցի հարաբերության երեք հիմնական մոդելները՝ աշխարհիկ բաժանում, համագործակցային բաժանում և պետական եկեղեցու մոդել։

Աշխարհիկ խիստ բաժանման մոդելը (օր.՝ Ֆրանսիա) ընդգծում է պետության լիակատար չեզոքությունը կրոնի հարցերում․ պետությունն ու եկեղեցին բաժանված են, և պետական հաստատություններում հաճախ սահմանափակվում է կրոնական խորհրդանիշների ներկայությունը՝ որևէ համայնքի գերակայությունը կանխելու և հավասարության նպատակով։

Համագործակցային բաժանման մոդելը (օր.՝ Գերմանիա, սկանդինավյան երկրներ) ընդունում է, որ կրոնական համայնքները կարող են ունենալ հանրային դեր և ծառայություն․ պետության ու եկեղեցիները հարաբերությունները կարգավորվում են պայմանագրերով, գործում են հարկային և դրամաշնորհային համակարգեր, իսկ եկեղեցիները դիտվում են որպես հասարակության բարօրությանը նպաստող գործընկերներ։

Պետական եկեղեցու մոդելը (օր.՝ Անգլիա) պահպանում է պատմականորեն ձևավորված պետական եկեղեցին, սակայն միաժամանակ ապահովում է լայն կրոնական ազատություններ, բազմակարծություն և հավասար վերաբերմունք տարբեր հավատավոր համայնքների նկատմամբ։

Բոլոր մոդելներն ունեն իրենց պատմական, մշակութային ու իրավական ենթահողը, հետևաբար «միակ ճիշտ» մոդել չկա։ Կարևոր է, որ տվյալ հասարակության ընտրած համակարգը ապահովի մարդու հիմնարար իրավունքները, խղճի և դավանանքի ազատությունը և նպաստի հասարակական խաղաղությանը։

12) Ինչո՞ւ է կարևոր «մարգարեական ֆունկցիան» ժամանակակից ժողովրդավարություններում։

Ժամանակակից պետությունները բազմաշերտ և բարդ կառույցներ են՝ տնտեսական աճի, տեխնոլոգիական զարգացման, ազգային անվտանգության և հասարակական կայունության առաջնահերթություններով։ Այս մեծ համակարգերում հաճախ վտանգված է մարդու ներքին աշխարհը՝ խղճի ձայնը, բարոյական չափանիշները և յուրաքանչյուր անձի արժանապատվությունը։ Եկեղեցու մարգարեական առաքելությունն այստեղ այն է, որ մշտապես հիշեցնի՝ քաղաքական նպատակները չեն կարող արդարացնել ցանկացած միջոց, հասարակության ամենաթույլ ու անտեսված շերտերի ձայնը պարտադիր է լսելի դարձնել, օրենքը չպետք է ձևականության վերածվի, իսկ ընդհանուր բարիքը պետք է դրվի մասնավոր շահերից վեր։

Այս դերակատարությունը չի պահանջում իշխանական դիրք կամ պետական նշանակություն․ այն պահանջում է հանրային դաշտում խոսել ճշմարտության, արդարության ու կարեկցանքի լեզվով՝ պարզ, հիմնավորված և հարգալից։ Եկեղեցին իր ներկայությունն ապահովում է ոչ թե քաղաքական ուժերին միանալով, այլ՝ սոցիալական ծառայությամբ, կատարած բարությամբ և խղճի պաշտպանությամբ։ Նրա ուժը կուսակցական պայքարում չէ, այլ կենդանի Ավետարանը վկայելու մեջ։

13) Ինչպե՞ս է փոխվում եկեղեցու ռազմավարությունը բազմակարծիք և բազմակրոն հասարակություններում։ 

Մշակութային բազմազանության պայմաններում եկեղեցին այլևս չի խոսում «միատարր միջավայրի» լեզվով, այլ ընտրում է հաղորդակցման այնպիսի ձև, որը հասկանալի է բոլորին։ Պահպանելով իր հավատքի ու ավանդության ամբողջականությունը՝ նա հանրային դաշտում խոսում է այնպիսի արժեքների լեզվով, որոնք հասկանալի են բոլորին՝ մարդու արժանապատվություն, իրավունքների հարգում, խաղաղություն, սոցիալական արդարություն, բնության պահպանում և հասարակական համերաշխություն։

Միևնույն ժամանակ եկեղեցին խորացնում է համագործակցությունը տարբեր դավանանքների և կրոնական համայնքների հետ՝ կենտրոնանալով կոնկրետ բարիքների վրա՝ անօթևաններին և աղքատներին աջակցություն, կրթական ու երիտասարդական ծրագրեր, հիվանդների խնամք, ընտանիքի պաշտպանություն, խաղաղաշինություն ։

Այս մոտեցումը խուսափում է երկու ծայրահեղությունից․

• հավատքի պարտադրումը «ցանկացած գնով»,

• եկեղեցու ինքնամեկուսացումը և լռությունը հանրային կյանքում։

Սա ցույց է տալիս, որ եկեղեցին կարող է լինել հասարակության կառուցող ուժ՝ ծառայելով, միավորելով և սերմանելով վստահություն՝ առանց իր ինքնության կորստի և առանց մյուսների հանդեպ ճնշման գործադրման։

14) Ի՞նչ նշանակություն ունի Գլոբալ Հարավի քրիստոնեության վերելքը եկեղեցի–պետություն հարաբերությունների համար։

Լատինական Ամերիկայում, Աֆրիկայում և Ասիայի որոշ շրջաններում եկեղեցին ձևավորվում կամ նորովի արմատավորվում է առանց միջնադարյան պետական կառավարման պատմական ժառանգության։ Այդ պատճառով նրա հանրային խոսքն ավելի քան սոցիալական ու համայնքային երանգ ունի․ ընդգծվում են ազատագրության աստվածաբանությունը, աղքատների ու խոցելի խմբերի պաշտպանությունը, ժողովրդավարական գործընթացներին աջակցությունը և խաղաղության միջնորդությունը։

Այս տարածաշրջաններում մեծ ազդեցություն ունեն նաև հարաճուն հովվախնամ խմբերը՝ հատկապես պենտեկոստական և խարիզմատիկ շարժումները, որոնք կարևորում են անհատի պատասխանատվությունը, աշխատանքի իրավունքը ու հասարակական կեցության բարոյական հիմքերը, փոխօգնության համայնքային մշակույթը և որոշ դեպքերում՝ ակտիվ մասնակցությունը քաղաքական կյանքին։

Արդյունքում ձևավորվում է ոչ եվրոպակենտրոն պատկերացում եկեղեցու և պետության հարաբերությունների մասին․ յուրաքանչյուր միջավայրում լուծումները պայմանավորված են պատմությամբ, մշակութային առանձնահատկություններով և հասարակական պահանջներով։ Սակայն, անկախ տարբերություններից, կան համընդհանուր հիմքեր՝ մարդու իրավունքների հարգում, խղճի ազատության պահպանում և ընդհանուր բարիքի հետապնդում։

15) Ինչպե՞ս է ձևավորվում հասարակական վստահությունը պետությունից անկախացած եկեղեցու հանդեպ։

Պետությունից անկախ հռչակված եկեղեցու լեգիտիմությունը չի բխում վարչական արտոնություններից կամ պատմական գերիշխանությունից, այլ՝ երեք միաձուլված գործառույթների հավասարակշռությունից՝ 

1) Կերիգմա — ճշմարտության և Ավետարանի վկայություն՝ հստակ, որոշակի, սակայն հարգալից ու երկխոսական լեզվով, որը չի պարտադրում, այլ բացահայտում է հավատի ներքին ուժը և հրավիրում է հասկանալու, այլ ոչ թե հակադրվելու։

2) Դիակոնիա — չափելի և տեսանելի սոցիալական ծառայություն՝ ուղղված աղքատների, հիվանդների, ընտանիքների, տարեցների և երիտասարդների կարիքներին․ այն չի սահմանափակվում բացառապես բարեգործությամբ, այլ ներառում է շարունակական աջակցություն, մասնագիտական ուղեկցում և սոցիալական արդարության առաջմղում։

3) Կոյնոնիա  — ուժեղ համայնքային կապերի ստեղծում՝ փոխադարձ վստահության, միջանձային աջակցման, համախմբման և «հոգևոր–սոցիալական կապիտալի» կուտակման միջոցով, որտեղ եկեղեցին դառնում է մարդկանց համախմբող և նրանց կյանքի ենթակառուցվածքը ապահովող միջավայր։

Եթե այս երեքն աշխատում են՝ հարգելով իրավական պետությունը, թափանցիկ և հաշվետվողական կերպով, ապա հասարակությունը տեսնում է իրական ներդրում, ոչ թե ինստիտուցիոնալ ինքնանպատակ վերարտադրություն։ Այդժամ եկեղեցին չի ձուլվում պետությանը, սակայն դառնում է նրա վստահելի գործընկերը՝ հանուն ընդհանուր բարօրության։

16 Եթե եկեղեցին պետք է մնա պետությունից անկախ, ապա ինչպե՞ս պետք է այն արձագանքի, երբ իշխանությունները գործում են ի վնաս հասարակության կամ հայրենիքի։

Եկեղեցու անկախությունը չի նշանակում լռություն։ Այն չի դառնում կուսակցական դերակատար, սակայն ունի մարգարեական պարտավորություն ձայն բարձրացնելու այն ժամանակ, երբ վտանգվում են հասարակության բարօրությունը, արդարությունը և ազգային գոյությունը։

Այս դեպքում եկեղեցին հանդես է գալիս ոչ թե որպես քաղաքական մրցակից, այլ որպես հասարակական խիղճ՝ հիշեցնելով բարոյական և հոգևոր պատասխանատվության մասին։

Այդպիսով, եկեղեցին մնում է պետության գործընկերը հանրային բարիքի գործում, բայց նաև պահպանում է իր իրավունքն ու պարտքը՝ զգուշացնելու, ուղղորդելու և պաշտպանելու հասարակությունը, երբ իշխանությունը շեղվում է արդարությունից ու ընդհանուր բարօրությունից։

#####################

Խաչիկ Հովհաննիսյանը աստվածաբանության դոկտոր է: Ծնվել է Հայաստանում,  աստվածաբանական կրթույունը շարունակել է Բելգիայում` Լյուվեն Լա Նյով կաթոլիկ համասլարանում:

Մագիստրատուրան ավարտել է «Աստծո զավակների վիճակը և արդարացումը Վ. Պանենբերգի մոտ և բանավեճ Լյութերի աստվածաբանության շուրջ» թեմայով, պրոֆեսոր Օլիվյե Ռիոդելի ղեկավարությամբ։  Այս աշխատանքը թույլ տվեց նրան խորացնել բողոքական աստվածաբանության մասին  գիտելիքները՝ գերմանական աստվածաբանության հետ կապված հատուկ հետաքրքրություններով: Մաստեր աշխատանքը ավարտելուց հետո  պրոֆեսորի կողմից առաջարկություն է ստացել դոկտորական ատենախոսություն գրելու և պաստպանելու գիտական թեզը:

Նիդերլանդական օրագիրը տարբեր տարիներին զրուցել է Խաչիկ Հովհաննիսյանի հետ՝ անդրադառնալով թե՛ նրա գիտական աշխատանքի բովանդակությանը, թե՛ Հայ Եկեղեցու վերափոխման և նորացման թեմաներին։
📎 Նախորդ զրույցները՝
🔹 Լուվենի կաթոլիկ համալսարանի առաջին հայ դոկտորը իր և Հայ Եկեղեցու բարեփոխումների մասին
🔹 Աստծու շնորհը որպես մարդու փրկության առաքելություն

🔹Ինչ է եկեղեցին, ըստ աստվածաբան Խաչիկ Հովհաննիսյանի

🔹Եկեղեցու իշխանությունը որպես ծառայություն․ հավատք, ազատություն և պատասխանատվություն