ԵՐԵՎԱՆՈՒՄ ԲԱՑՎԵՑ ԱՐՑԱԽՅԱՆ ՀԵՐՈՍ ԱԼԲԵՐՏ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆԻ ՏՈՒՆ-ԹԱՆԳԱՐԱՆԸ

Նաիրա Գասպարյան, բ․գ․թ․, դոցենտ, ԵՊՀ , Հատուկ ՆիդՕրագրի ընթերցողների համար

Արցախի հերոս Ալբերտ Հովհաննիսյանի տուն-թանգարանի բացումն այսօր ևս մեկ անգամ ազդարարեց, որ ոչ ոք չի կարող ազդել մարդկային հիշողության վրա։ Հեռվից, երբ դեռ նոր ես մոտենում դարբասին, անմիջապես զգում ես թե ինչպիսի հոգատարություն և խնամք կա Ալբերտի հետ կապված ամեն մանրուքի ու մասունքի նկատմամբ նրա ընտանիքի կողմից։ Մանրամասն կազմակերպված էր ամեն ինչ։ Ասես, սպասում էին հենց Ալբերտի տուն դարձին։ Ամեն ինչ հանդիսավոր էր ու մանրակրկիտ մշակված։ Հիշենք, որ Ալբերտը պատահական գնդակի զոհ չէր։ Նա այդ քայլին գնացել էր համոզմունքով՝ հանուն բոլորիս ապագայի։ Երբեմն սարսափում ես այն մտքից, որ պատանիները, ովքեր նոր են կանգնել աշակերտական նստարանից առնականության դասերը ստացան մարտի դաշտում ու գիտակցաբար ընտրեցին մահը։ Նշեմ, որ բակում հավաքվածները մեծ ակնածանքով էին մոտենում Տեր և Տիկին Հովհաննիսյաններին, արտահայտում իրենց ապրումակցումն ու հպարտությունը։ Այստեղ էին հարազատներ, ազգականներ, մտերիմներ ընկերներ։ Մարդկային հոծ զանգվածի մեջ առանձնանում էին երիտասարդները՝ Ալբերտի և նրա քրոջ ընկերները։ Մարտական ընկերները հուզված էին, ոմանք փոխանցեցին իրենց սրտի խոսքը։ Այնտեղ կարելի էր տեսնել բարձրաստիճան զինվորականների, հոգևորականների։ Հուզված էին բոլորը։ Ալբերտի հայրը վստահ էր, որ թանգարանի այցելու երիտասարդների համար այն կունենար մեծ դաստիարակչական ու ճանաչողական նշանակություն։ Երիտասարդները ծանոթանալով հուշանմուշներին անպայման կձևավորեն հարգանք հայրենիքի  համար կյանքը չխնայող զինվորի նկատմամբ։ Ալբերտը հայ զինվորի հավաքական կերպարը գնաց մահվանն ընդառաջ հանուն  ընկերների ու հայրենի երկրի․․․ Ալբերտի մայրը զսպելով հուզմունքը՝ հատուկ նշեց , որ ցանկանում է կարոտը փոխանցել․․․ Երբ գիտես ուրիշները կիսում են հույզերդ,   մի տեսակ այլ աչքերով ես  նայում շուրջդ։ Կարոտը Ալբերտի նկատմամբ համահայկական կարոտն է  կորցրած ամեն մի զինվորի․․․ Հոգևորականի խոսքերով՝  քրիստոնյան խաչի վրա տեսնում է ամենքիս, այդ իսկ պատճառով Քրիստոսի պատկերը չկա խաչի վրա։ Ալբերտն իրեն տեսավ խաչի վրա և մեզ ապրելու ուղերձ փոխանցեց։ Ալբերտն հանուն հայրենիքի թափեց արյուն և սրբագործվեց։ Ալբերտն իսկական հայրենասեր էր,  նա գիտակցաբար  հավերժացավ հանուն ամենամեծ արժեքի' հայրենիքի, հանուն նրա որ փրկի մարտական ընկերներին։ Երիտասարդները ներկայացրեցին բեմադրություն պատերազմի, Ալբերտի, նրա ծնողների հուզմունքը ներկայացնելով։ Պատկերները հոգեցունց էին, նկարելիս ձեռքս սկսեց դողալ, անգամ վախեցա չդիմանալ․․․ 44 և ավելի անքուն օրերը կրկին հառնեցին աչքիս առաջ։ Զինվոր ու սպա ունեցողը մարտի դաշտում շատ լավ գիտի ինչ է դա։ Ու այդ պահին Ալբերտն էր բոլորի փոխարեն՝ իր հավաքական կերպարով։ Հիշեցի, որ անգամ թշնամին ոգևորված այդ հավաքական կերպարով դավադրաբար փորձել էր սեփականել նկարը․․․ Շատ գեղեցիկ ու գորովալից էր Ալբերտի անմիջական հրամանատար կապիտան Ավետիսյանի խոսքը։ Նա ներկայացրեց թե որն էր Ալբերտի հերոսության բովանդակությունը։ Ոմանք հերոսանում են պատահաբար, Ալբերտը հերոսացավ գիտակցաբար։ Հրամանատարները, հարազատները բոլորը ջերմությամբ խոսեցին։ Հնչեց Ալբերտին նվիրված երգ։ Կատարումը հրաշալի էր։ Թվաց կենդանի Ալբերտը կանգնած է այդտեղ իր ընկերների կողքին։

Ալբերտի ծնողները ամեն ինչ անում են նրա կենդանի հիշատակը վառ պահելու համար։ Ալբերտի մայրիկի խոսքերով ՝ գիտեն, որ բոլորը ցանկանում են կիսել իրենց որդու և մեր բազմաթիվ զոհերի կարոտը։ Այդ կարոտը վառ է պահելու հայրենիքի համար իրենց կյանքը տված մեր երիտասարդների հիշատակը։ Կենդանի հիշատակը, նրանք ամեն վայրկյան մեզ հետ են։ Մենք կանք հենց նրանց շնորհիվ։ Մեր սերունդը չկարողացավ նրանց փոխանցել ապահով հայրենիք, որի պատճառով Ալբերտի սերունդը ստիպված եղավ արյան գնով ձեռք բերել ապահովությունը, որ փոխանցի հաջորդ սերնդին։ 

Իսկ հիմա կողքից՝ Ալբերտը և մյուս զոհերը արդեն չեն տեսնում  այդ ակնածանքն ու սերը։ Զինվորը մինչ մեկնելն է վայելում ծնողի սերն ու նվիրումը, որը նա պաշտպանում է մարտի դաշտում։ Այս ամենը պետք է մեզ՝ կենդանի մարդկանց, որպեսզի ոչ ոք չմոռանա այն գինը, որով ձեռք է բերվում խաղաղությունը։ Սա ապրողին է պետք, որ հասկանա այն մեծագույն արժեքը, որի անունը հայրենիք է։ Երբ 1914 թվին բրիտանական պառլամենտը Թուրքահայաստան, Ռուսահայաստան և Պարսկաստանի հայաբնակ շրջաններ գործուղեց բալկանյան ֆոնդերի տնօրեն Հարոլդ Բաքսթընին և Լորդերի պալատի ներկայացուցիչ՝ նրա եղբայր Նոել Բաքսթընին ուսումնասիրելու, թե ով է հայը, նրանք ճամփորդության ավարտին երկար հաշվետվություն ներկայացրեցին իրավիճակի և հայի մասին, որտեղ մեկ շատ կարևոր նախադասություն կար, որն ընդգծում էր հայի և անգլիացու հիմնական տարբերությունը, որի պատճառն իրենց համար այդպես էլ հանելուկ մնաց՝ ՀԱՅԸ ՄԵՌՆՈՒՄ Է ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅՐԵՆԻՔԻ, ԿՐՈՆԻ, ԸՆՏԱՆԻՔԻ, ԶԱՎԱԿԻ, ԻՍԿ ԱՆԳԼԻԱՑԻՆ ԱՊՐՈՒՄ Է ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅՐԵՆԻՔԻ, ԿՐՈՆԻ, ԸՆՏԱՆԻՔԻ, ԶԱՎԱԿԻ։ Ալբերտի հավաքական կերպարը մեկ անգամ ևս ընդգծում է, որ անգամ հարյուր տարի անց հայ ինքնության բազմաթիվ ձևափոխությունները չեն խանգարում, որ ծնվեն Ալբերտի նման անձնազոհության գնացող հայեցի դաստիարակված  երիտասարներ։ Իհարկե, ցանկացած մայր ուզում է տեսնել իր սիրասուն զավակի վերադարձը, գրկել նրան, շշնջալ նրա ականջին կարոտի խոսքեր։ 

Մենք պարտավոր ենք ապրել, ապրել հանուն ազգի համար իրենց կյանքը չխնայած մեր երիտասարդերի․․․

THE HOUSE-MUSEUM OF ARTSAKH HERO ALBERT HOVHANNISYAN OPENED IN YEREVAN

Naira Gasparyan, PhD, Associate Professor, YSU
For NidOragir. From Yerevan, the capital of Armenia

The opening of the house-museum of Artsakh hero Albert Hovhannisyan today once again signaled that no one can influence human memory. From afar, when you are just approaching the gate, you immediately feel the care and attention his family pays to every detail and relic related to Albert. Everything was organized in detail. It was as if they were waiting for Albert to return home. Everything was solemn and meticulously worked out. Let us remember that Albert was not a victim of a random bullet. He took that step with conviction, for the sake of the future of all of us. Sometimes you are horrified by the thought that young men who had just left school received their lessons of masculinity on the battlefield and consciously chose death. I should note that those gathered in the courtyard approached Mr. and Mrs. Hovhannisyan with great reverence, expressing their sympathy and pride. Relatives, close friends were here. Among the dense crowd of people, the young people, friends of Albert and his sister, stood out. The combat friends were moved, some conveyed their heartfelt words. High-ranking military personnel and clergy could be seen there. Everyone was moved. Albert's father was sure that visiting the museum would have great educational and cognitive significance for the young people. By getting acquainted with the relics kept in the museum, the young people will definitely form respect for the soldier who spared no life for the homeland. Albert embodied the collective image of the Armenian soldier: to go to death to save your friends... Albert's mother, restraining her excitement, specifically mentioned that she wanted to convey the longing... When you know that others share your emotions, your longing, makes you look at people with different eyes. Longing for Albert is the pan-Armenian longing for every lost soldier... According to the clergyman,who spoke,  a Christian sees everyone on the cross, which is why there is no image of Christ on the cross. Albert saw himself on the cross and conveyed a message to us to live. Albert shed blood for the sake of the homeland and was sanctified. Albert is a true patriot, he consciously immortalized himself for the sake of the greatest value - the homeland, for the sake of saving his comrades in the battle. The young people presented a play depicting the excitement of war, Albert, and his parents. The images were heartbreaking, my hand began to tremble while taking pictures, I was even afraid that I would not be able to endure it... The 44 and more sleepless days again flashed before my eyes. Anyone who has a soldier and an officer on the battlefield knows very well what it is. And at that moment, Albert was instead of everyone, with his collective image. I remembered that even the enemy, inspired by that collective image, had conspiratorially tried to appropriate Albert’s picture... The speech of Albert's immediate commander, Captain Avetisyan, was very beautiful and touching. He presented the content of Albert's heroism. Some become heroes by accident, Albert became a hero consciously. The commanders, relatives all spoke warmly. A song dedicated to Albert sounded. The performance was wonderful. Albert seemed alive standing there next to his friends.

Albert's parents are doing everything to keep his living memory alive. According to Albert's mother, they know that everyone wants to share the longing for their son and our many victims. That longing will not let the memory of our young people, who gave their lives for the homeland, fade. Living memory, they are with us every second. We exist precisely thanks to them. Our generation could not pass on to them a safe homeland, which is why Albert's generation was forced to gain security at the cost of blood, which it will pass on to the next generation.

And now, from the sidelines, Albert and the other war victims no longer see that reverence and love. Before leaving, the soldier enjoys the love and devotion of his parents, which he protects on the battlefield. We, living people, need all this so that no one forgets the price at which peace is achieved. This is what the living need to understand the greatest value, whose name is HOMELAND. When in 1914 the British Parliament sent the manager of the Balkan funds, Harold Buxton, and his brother Noel Buxton, a representative of the House of Lords, to Turkish Armenia, Russian Armenia, and the Armenian-populated regions of Persia to study who the Armenian was, at the end of the trip they presented a long memoir-account about the situation and the Armenian, in which there was one very challenging sentence that emphasized the main difference between the Armenian and the Englishman, the reason for which remained a mystery to them: THE ARMENIAN DIES FOR THE SAKE OF THE HOMELAND, RELIGION, FAMILY, CHILD, AND THE ENGLISHMAN LIVES FOR THE SAKE OF THE HOMELAND, RELIGION, FAMILY, CHILD. The collective image of Albert once again emphasizes that even after a hundred years, the numerous transformations of the Armenian identity do not prevent the birth of young Armenians who are prepared to sacrifice themselves like Albert. Of course, any mother wants to see the return of her beloved child, to hug him, to whisper words of longing in his ear.

We are obliged to live, to live for the sake of our young people who did not spare their lives for the nation...

Թանգարանի ներսում խնամքով ու ճաշակով ձևավորված նյութերը պատմում են Ալբերտի անցած ռազմական դժվարին , բայց գիտակցված ուղու մասին։ Ալբերտի հիշատակը հավերժ կենդանի է։ Նա սրբագործվեց, անմահացավ։ Ամենադժվարը կարոտն հաղթահարել է` նշեց հերոս հրետանավոր Ալբերտի մայրը։ Նկարում` Ալբերտի մայրն ու քույրը