The Scientific Invalidity of Aliyev’s Claim Regarding the Name of Lake Sevan
Azerbaijani President Ilham Aliyev’s recent assertion that “there is no lake called Sevan” and that the lake should instead be known as Goycha is a manifestly political statement, devoid of linguistic, historiographical, or cartographic foundation.
Aliyev bases his claim on early 20th-century Russian maps in which the lake is occasionally labeled as Gyokcha, Gyokchaya, or similar variants. Yet this cartographic layer, late and superficial, is insignificant in historical depth and entirely secondary when compared with medieval and pre-Ottoman attestations that indisputably confirm the lake’s Armenian name and cultural belonging — not to mention the fact that the very name of his own country is scarcely older than the invention of Pepsi-Cola.
1. Historical attestations
Lake Sevan has been documented in Armenian historiography since at least the early Middle Ages.
-
Movsēs Xorenac‘i (5th century) refers to “the Sea of Gegham,” situated at the foot of the Gegham mountains—unquestionably identical with Sevan.
-
The 7th-century Ašxarhac‘oyc‘ (“World Atlas”) records “Geghark‘uni with its eponymous sea,” clearly referring to the same body of water within the Gegharkunik province.
-
Historians of the 9th–13th centuries—Yovhannēs Draskhanakertc‘i, Kirakos Ganjakec‘i, Vardan Vardapet—speak of “the island of Sevan,” “the lake of Sevan,” and “the island of Sevan in the midst of the sea.”
-
Manuscript colophons likewise preserve these forms: “in the island of Sevan, the great sea of Gegha” (9th c.), and “in the land of Gegham, in the island of Sevan” (15th c.).
This uninterrupted chain of evidence, spanning many centuries, allows no doubt that the names Sevan and the Sea of Gegham belong to the native Armenian linguistic and cultural stratum—formed long before any Turkic or Azerbaijani presence in the region.
2. Comparative cartographic evidence
Variation of toponyms on maps is a common phenomenon. Cartographers often record the terminology current among local populations or imposed by administrative authorities rather than the historically authentic name.
For that reason, some 18th–19th-century Russian and European maps bear the forms Gokcha or Goycha, derived from the Turkic göy (“blue”). Yet numerous contemporary maps preserve the Armenian form Sevan.
The mere appearance of Goycha on a map does not imply indigenous origin or historical priority. Cartography does not create reality; it reflects transient linguistic environments.
3. Linguistic considerations
The name Sevan is of ancient Armenian origin. Scholars such as Alishan, Hrachia Acharian, and Armen Petrosyan trace it to older forms Sevanga or Sevank, possibly derived from sev (“black, deep”) or from pre-Armenian, perhaps Urartian, hydronyms.
By contrast, Goycha is a late Turkic formation arising under Ottoman or Russian administrative influence. It is not an indigenous historical name but a descriptive loanword that entered usage only within the last two centuries through bureaucratic channels.
4. Political instrumentalization
Aliyev’s claim that “Sevan does not exist” and that only “Goycha” is legitimate is scientifically baseless. It does not stem from historical inquiry but from a political agenda of territorial and cultural re-appropriation.
The selective use of maps—so-called cherry-picking—has no scholarly value when early and medieval sources are ignored. Such statements fit within a broader strategy of cultural appropriation, seeking to detach elements of Armenian heritage and rebrand them as “Azerbaijani.”
5. Scholarly conclusion
-
Lake Sevan is abundantly attested in Armenian literature and historiography as the central lake of Armenia, bearing a continuous and millennia-old toponymic tradition.
-
The term Goycha appears only in later administrative and cartographic sources, representing a foreign linguistic overlay rather than the lake’s historical name.
-
The cartographic evidence cited by Aliyev is taken out of historical context and cannot, by any scientific standard, prove that the lake is “non-Armenian” or that its Armenian name is of later origin. The opposite is true: all credible data confirm the deep antiquity of Sevan.
Consequently, Aliyev’s statement cannot withstand academic scrutiny; it is purely propagandistic and political in nature.
6. Final observation
Lake Sevan is not only one of Armenia’s greatest natural treasures but also a profound emblem of Armenian cultural identity. The scholarly record surrounding its name is diverse yet unanimous: Sevan is an ancient Armenian toponym, attested long before any Turkic, Russian, or Azerbaijani presence in the region.
Thus, when Aliyev declares that “there is no Sevan,” he is, in effect, attempting to erase a historical memory documented for over a thousand years.
History and cartography, however, operate on facts, not on political wishes.
And the facts are unequivocal:
Sevan was, is, and will remain Sevan.
NL
De wetenschappelijke onhoudbaarheid van Aliyevs bewering over de naam van het Sevanmeer
De recente uitspraak van de Azerbeidzjaanse president Ilham Aliyev, dat er zogenaamd geen meer met de naam Sevan bestaat en dat het in feite Goycha zou heten, is duidelijk een politieke verklaring – zonder enige taalkundige, historiografische of cartografische basis.
Aliyev baseert zijn bewering op Russische kaarten uit het begin van de 20e eeuw, waarop het meer soms wordt aangeduid als Gyokcha, Gyokchaya of soortgelijke varianten. Deze cartografische laag is echter van late datum en heeft geen historische diepgang. Zij is van ondergeschikt belang vergeleken met de middeleeuwse en pre-Ottomaanse getuigenissen, die onweerlegbaar de Armeense naam en culturele toebehoren van het meer bevestigen — om nog maar te zwijgen van het feit dat de naam van zijn eigen land nauwelijks ouder is dan de uitvinding van Pepsi-Cola.
1. Historische getuigenissen
Het Sevanmeer wordt reeds sinds de vroege middeleeuwen in de Armeense geschiedschrijving vermeld.
-
Movsēs Xorenac‘i (5e eeuw) verwijst naar “de Zee van Gegham,” gelegen aan de voet van het Gegham-gebergte — onmiskenbaar identiek aan het Sevanmeer.
-
In de 7e-eeuwse Ašxarhac‘oyc‘ (“Wereldbeschrijving”) wordt gesproken over “Geghark‘uni met zijn gelijknamige zee,” waarmee eveneens op hetzelfde meer in de provincie Gegharkunik wordt gedoeld.
-
Historici uit de 9e–13e eeuw, zoals Yovhannēs Draskhanakertc‘i, Kirakos Ganjakec‘i en Vardan Vardapet, gebruiken vormen als “het eiland Sevan,” “het meer Sevan,” en “het eiland Sevan in het midden van de zee.”
-
Ook in handschriftcolofons komen deze vormen voor: “op het eiland Sevan, de grote zee van Gegha” (9e eeuw) en “in het land Gegham, op het eiland Sevan” (15e eeuw).
Deze onafgebroken keten van bronnen, die zich over vele eeuwen uitstrekt, laat geen twijfel bestaan: de namen Sevan en de Zee van Gegham behoren tot de inheemse Armeense taalkundige en culturele laag, gevormd lang vóórdat er enige Turkse of Azerbeidzjaanse aanwezigheid in het gebied bestond.
2. Vergelijkend cartografisch bewijs
Dat plaatsnamen op kaarten in verschillende vormen voorkomen, is volstrekt normaal. Cartografen noteerden vaak de benamingen die gangbaar waren bij de lokale bevolking of bij de administratieve autoriteiten, eerder dan de historisch authentieke namen.
Om die reden verschijnen op sommige Russische en Europese kaarten uit de 18e–19e eeuw de vormen Gokcha of Goycha, afkomstig van het Turkse göy (“blauw”). Toch behouden talrijke kaarten uit dezelfde periode de Armeense vorm Sevan.
Het enkele voorkomen van Goycha op een kaart impliceert dus geenszins een inheemse oorsprong of historische prioriteit. Kaartmaken creëert geen realiteit — het weerspiegelt slechts de tijdelijke taalkundige omgeving van dat moment.
3. Taalkundige overwegingen
De naam Sevan is van oer-Armeense oorsprong. Geleerden zoals Alishan, Hrachia Acharian en Armen Petrosyan leiden hem af van oudere vormen zoals Sevanga of Sevank, die mogelijk verband houden met sev (“zwart, diep”) of met een voor-Armeense, wellicht Urartische, hydroniemische wortel.
Daartegenover staat Goycha, een laat-Turkse benaming die ontstond onder Ottomaanse of Russische administratieve invloed. Het is geen oorspronkelijke historische naam, maar een beschrijvende leenvertaling die pas in de laatste twee eeuwen via bureaucratische kanalen in gebruik kwam.
4. Politieke instrumentaliteit
Aliyevs bewering dat “Sevan niet bestaat” en dat enkel Goycha correct zou zijn, is wetenschappelijk onhoudbaar. Zij vloeit niet voort uit historische analyse, maar uit een politiek streven naar territoriale en culturele herinterpretatie.
Het selectief gebruik van kaarten — zogeheten cherry-picking — heeft geen wetenschappelijke waarde wanneer vroeg- en middeleeuwse bronnen worden genegeerd. Dergelijke verklaringen passen in een bredere strategie van culturele toe-eigening, waarbij men probeert Armeens erfgoed te ontdoen van zijn oorsprong en het als “Azerbeidzjaans” te heretiketteren.
5. Wetenschappelijke conclusie
-
Het Sevanmeer is overvloedig gedocumenteerd in de Armeense literatuur en geschiedschrijving als het centrale meer van Armenië, met een eeuwenoude naamtraditie.
-
De term Goycha verschijnt pas veel later in administratieve en cartografische bronnen en vertegenwoordigt een vreemde taalkundige overlaag, niet de oorspronkelijke naam van het meer.
-
De cartografische gegevens waarop Aliyev zich beroept, zijn uit hun historische context gerukt en kunnen op geen enkele manier bewijzen dat het meer “niet-Armeens” zou zijn of dat de Armeense naam een latere toevoeging is. Integendeel: alle geloofwaardige gegevens bevestigen de diepe oudheid van Sevan.
Aliyevs uitspraak kan derhalve geen academische toets doorstaan; zij is louter propagandistisch en politiek van aard.
6. Slotbeschouwing
Het Sevanmeer is niet alleen een van de grootste natuurlijke rijkdommen van Armenië, maar ook een diep verankerd symbool van de Armeense culturele identiteit. De wetenschappelijke bronnen met betrekking tot zijn naam zijn talrijk en eensluidend: Sevan is een oude Armeense toponiem, gedocumenteerd lang vóór elke Turkse, Russische of Azerbeidzjaanse aanwezigheid in de regio.
Wanneer Aliyev beweert dat “Sevan niet bestaat,” tracht hij in feite een historisch geheugen uit te wissen dat meer dan duizend jaar teruggaat.
De geschiedenis en de cartografie berusten echter niet op politieke wensen, maar op feiten.
En de feiten zijn ondubbelzinnig:
Sevan was, is en zal Sevan blijven.
---------
"Niderlandakan oragir"
Սևանա լճի անվան շուրջ՝ Ալիևի պնդման գիտական սնանկությունը
Ադրբեջանի ղեկավար Իլհամ Ալիևի վերջին հայտարարությունը, ըստ որի «Սևան» անունով լիճ գոյություն չունի և որ այն «Գյոյչա» է, ակնհայտորեն քաղաքական բնույթի խոսք է՝ զուրկ լեզվաբանական, պատմագրական և քարտեզագրական հիմքերից։
Ալիևը իր պնդման մեջ հղում է կատարում 19–20-րդ դարերի սկզբի ռուսական քարտեզներին, որտեղ լիճը երբեմն նշված է «Գյոչա», «Գյոչայա» կամ ձևերով։ Սակայն քարտեզագրական այս շերտը ոչ միայն ուշագրավ չէ պատմական խորությամբ, այլև երկրորդական է՝ համեմատած միջնադարյան ու նախաօսմանյան վկայությունների հետ, որոնք անվիճելիորեն հաստատում են լճի հայկական անվանումն ու մշակութային պատկանելիությունը` էլ չասած պեպսի կոլայի ստեղծման տարիք ցունեցող իր երկրի անվանման մասին:
1. Պատմական վկայությունների շերտերը
Սևանա լիճը հիշատակվում է հայ մատենագրության մեջ առնվազն վաղ միջնադարից։
Մովսէս Խորենացին (V դար) հիշատակում է «ծովուն Գեղամայ»՝ Գեղամ լեռնաշղթայի ստորոտում գտնվող լիճը՝ նույնական Սևանի հետ։
VII դարի «Աշխարհացոյց»-ում վկայվում է «Գեղարքունի՝ (զ)հոմանուն ծովովն» ձևը, որտեղ հստակ ակնարկվում է նույն լիճը՝ Գեղարքունյաց աշխարհի կազմում։
IX–XIII դարերի պատմիչներ՝ Յովհաննես Դրասխանակերտցի, Կիրակոս Գանձակեցի, Վարդան Վարդապետ, հիշատակում են «Սևան կղզի», «Սևան ծովակ», «Սևան կղզի ի մեջ ծովուն» ձևերը։
Ձեռագիր հիշատակարաններում ևս առկա են նույն ձևերը՝ «Ի Սևան կղզոջ Գեղա մեծ ծովակիս» (IX դ.) և «Յերկիրս Գեղամայ ի Սևան կղզի» (XV դ.)։
Այս շարքը հարյուրավոր տարիների շարունակական վկայությունների շղթա է, որը թույլ է տալիս աներկբա եզրակացնել՝ «Սևան» և «Գեղամայ ծովակ» տեղանունները հայ մշակույթի և լեզվի բնիկ շերտ են, ձևավորված դեռ այն ժամանակ, երբ թուրքական կամ ադրբեջանական լեզվամշակույթը տվյալ տարածաշրջանում առհասարակ գոյություն չէր ունեցել։
2. Քարտեզագրական վկայությունների համադրություն
Քարտեզներում տեղանունների բազմաձևությունը սովորական երևույթ է։ Քարտեզագիրները հաճախ փոխանցում են տվյալ շրջանի բնակչության կամ վարչական իշխանության գործած անունը, այլ ոչ թե պատմական կամ ինքնատիպ անվանումը։ Այդ պատճառով՝ XVIII–XIX դարերի ռուսական և եվրոպական որոշ քարտեզներում հանդիպում է «Gokcha» կամ «Goycha» ձևը, որը բխում է թուրքական göy («կապույտ») բառից։
Սակայն նույն դարաշրջանի այլ քարտեզներում նույնքան հաճախ պահպանվում է հայերեն «Sevan» ձևը։
Այսինքն՝ «Գյոյչա» ձևի առկայությունը քարտեզի վրա դեռևս չի նշանակում, թե այդ անվանումը բնիկ է կամ պատմականորեն առաջնային։ Քարտեզագրությունը չի ստեղծում իրականություն՝ այն միայն արձանագրում է ժամանակավոր լեզվական միջավայրի արտահայտությունները։
3. Լեզվաբանական դիտարկում
«Սևան» անվանումը լեզվաբանական առումով հին հայկական արմատ ունի։ Տարբեր հեղինակների՝ Ալիշանի, Հրաչյա Աճառյանի և Արմեն Պետրոսյանի վերլուծություններով այն կապվում է հին ձևի՝ Սևանգա կամ Սևանկա տարբերակների հետ, որոնք կարող են կապ ունենալ «սև» (մուգ, խորը) արմատի հետ կամ Ուրարտական շրջանի տեղանվան ձևափոխությամբ։
Ի հակադրություն՝ «Գյոյչա» ձևը թուրքական ծագման նոր վերագրում է՝ առաջացած օսմանյան տիրապետության կամ ռուսական վարչական լեզվի ազդեցությամբ։ Այն ոչ թե ինքնուրույն պատմական անուն է, այլ օտար լեզվով ձևափոխված հնչյունային տարբերակ, որը տարածվել է միայն վերջին երկու դարերին հատուկ վարչական միջավայրում։
4. Քաղաքական գործածությունը
Ալիևի պնդումը, թե իբր Սևան չկա և գոյություն ունի միայն «Գյոյչա», գիտականորեն սնանկ է և բխում է ոչ թե պատմական վերլուծությունից, այլ տարածքային և մշակութային ինքնության վերագրման քաղաքական մոտեցումից։
Քարտեզների ընտրովի օգտագործումը (so-called cherry-picking) ոչ մի պատմագիտական արժեք չունի, եթե անտեսվում են վաղ և միջնադարյան աղբյուրները։
Այս տիպի հայտարարությունները տեղավորվում են պատմական ժառանգության յուրացման լայն ռազմավարության շրջանակում, որտեղ փորձ է արվում օտարացնել հայկական մշակութային շերտերն ու նրանց վերագրել «ադրբեջանական» ծագում։
5. Գիտական եզրակացություն
Սևանա լիճը բազմիցս վկայված է հայկական գրականության և պատմագրության մեջ՝ որպես հայոց աշխարհի կենտրոնական լիճ, և ունի հազարամյակների շարունակական անվանումային ավանդույթ։
«Գյոյչա» ձևը հայտնվում է միայն ուշ՝ վարչական և քարտեզագրական աղբյուրներում, և ներկայացնում է օտարալեզու վերանվանում, ոչ թե պատմական իրական անուն։
Քարտեզագրական փաստերը, որոնց վրա հղում է անում Ալիևը, պատմական համատեքստից կտրված են և չեն կարող որևէ ձևով ապացուցել, թե լիճը «ոչ հայկական» է կամ որ նրա հայերեն անվանումը «հետագա երևույթ» է, այլ ճիշտ դրա հակառակն է: Այս տեսակետից էլ Ալիևի ասույթը գիտական քննադատության դիմանալ չի կարող․ այն ունի բացառապես քարոզչական և քաղաքական բնույթ։
6. Եզրափակիչ դիտարկում
Սևանա լիճը ոչ միայն Հայաստանի բնական հարստություններից է, այլև մեր մշակութային ինքնության խորքային խորհրդանշաններից մեկը։ Նրա անվան շուրջ ձևավորված գիտական վկայությունները բազմազան են, միանշանակ է՝ Սևանը հին հայկական անուն է, որի հիշատակումը նախորդում է թե՛ թուրքական, թե՛ ռուսական, թե՛ ադրբեջանական որևէ ներկայության։
Ուստի, երբ Ալիևը հայտարարում է, թե «Սևան չկա», նա փաստացի փորձում է ջնջել այն պատմական հիշողությունը, որը վավերացված է հազարամյակներով։
Պատմական և քարտեզագրական գիտությունը, սակայն, գործում է ոչ թե քաղաքական ցանկությունների, այլ փաստերի հիման վրա։ Իսկ փաստերը միանշանակ են՝ Սևանը եղել է, կա և կմնա Սևան։
NIDERLANDAKAN ORAGIR
No comments:
Post a Comment