Երբ սահմանն անցնում է տան միջով․ Բաարլե՝ մեկ գյուղ երկու պետությամբ

28 октябрь в 13:59

Ոտքերով խաչեր ենք դնում գնում ենք, գնում․․․ Այս օտար երկրում ոչ թե մենք ենք ոտքերով խաչեր դնում, այլ խաչերը դրված են ու գնում ենք մեկ Նիդերլանդներ, մեկ էլ Բելգիա, կամ էլ հենց գծանշումների վրայով ենք քայլում, որ զբոսնենք սահմանների վրայով ու կոտրենք կարծրատիպերը, որ սահմանները լինում են միայն փշալարերով, խրամատներով, պաշտպանական տարբեր կառույցներով կահավորված ու վտանգավոր։ Բաարլե գյուղն է, որ նման է խճանկարի, ամեն մի կտոր մի պետության մասնիկ է, ամեն մի հողակտոր պետք է ներկել իր երկրի դրոշի գույներով ու ամեն մի փազլ իր տեղում դնել, որ չխճճես, այլապես կդառնա միջպետական, նույնիսկ միջազգային խնդիր։ Բաարլեն գյուղ է` Նիդերլանդների ու Բելգիայի սահմանագծին, անկլավների ու էքսկլավների մի մեծ լաբիրինթոս է հիշեցնում։ Պատմականորեն այնպես է ստացվել Բելգիայի փոքրիկ 22 հողակտորները մնացել են Նիդերլանդների տարածքում, դրանք պաշտոնապես կոչվում են անկլավներ, ու այդ բելգիական հողակտորների մեջ ութ ավելի փոքր հատվածներ նիդերլանդական են, սրանք էլ կոչվում են էքսկլավներ։ Ու հենց այսպես մեկ գյուղում երկու պետություն է՝ Նիդերլանդական հատվածը կոչվում է Բաարլե Նասսաու, իսկ բելգիականը՝ Բաարլե Հերթոգ (3078+7200 բնակիչներով):

Նիդերլանդական ու բելգիական հատվածները տարբեր են, թեկուզ իրար մեջ միահյուսված, բայց ամեն մեկը ենթարկվում է իր երկրի կանոններին ու օրենքներին։ Քարտեզը, իհարկե, կօգնի հասկանալ ինչպիսի պատկեր է Բաարլեում, սակայն ամեն ինչ այնքան էլ հեշտ չէ, իսկ թե ում էր պատկանում այն տունը, որի խոհանոցը Բելգիայում է, իսկ հյուրասենյակը Նիդերլանդներում, մահճակալների մեջտեղով էլ անցնում է միջպետականը սահմանը, այս հարցը երկար են քննարկել ու սահմանազատման ժամանակ որոշել են՝ որտեղ գտնվում է մուտքի դուռը, այն երկրին էլ պատկանում է տունն իր բնակիչներով։ Հենց այսպես, մեկ գիշերվա ընթացքում որոշումը վերջապես ընդունում են ու առավոտյան հոգով-սրտով բելգիացի տատիկը հայտնվում է իր դռնով Նիդերլանդներում, վրդովմունքը մեծ է լինում, իսկ լուծումը՝ պարզ․ նիդերլանդական դուռը փակում է ու տան այն հատվածում է դուռ տեղադրում, որը բացվում է դեպի Բելգիա։ Սա դառնում է նախադեպ, գյուղում դռները դառնում են որոշիչ, մեկ տունը կարող է ունենալ երկու դուռ` երկու տարբեր պետություններում, որի հարկային քաղաքականությունը, կազմակերպչական ու իրավական կարգավորումներն ավելի դյուրին են, այն հատվածի բնակիչ են դառնում ինքնակամ ու բացված դռնով։ Մինչ 1995թ Բաարլեն չի ունեցել հստակ սահմաններ Ուիլլեմ վան Գուլը 74 տարեկան է, զբոսաշրջության կենտրոնի ղեկավարն է, երիտասարդ տարիներին Բաարլեն համարել է ձանձրալի գյուղ, իսկ հիմա զբոսաշրջիկներին սիրով պատմում է իր գյուղի պատմությունը, հետաքրքիր դեպքերը, առանց ձանձրույթի ու հենց իր օրինակով ներկայացնում սահմանների խնդիրն ու դրանց լուծումները։ -Բաարլեում կա տուն, որի հենց դռան մեջտեղով է անցնում պետական սահմանը, տունն ունի և՛ բելգիական, և՛ նիդերլանդական համարակալում։ Նման դեպքերում ես կատակում եմ՝ ասելով, որ երեխա պլանավորելու ժամանակ ուշադիր եղեք, թե որ երկրում է դրված ձեր մահճակալը, դրանից է կախված բելգիացի՞ է ծնվելու, թե՞ նիդերլանդացի,- ժպտալով պատմում է նա։

Նման կատակները այստեղ շատ են, բայց կատակներից այն կողմ կա ժանամակագրություն, տարեթվեր ու փաստեր, որոնք եղել են ոչ այնքան զվարճալի։ Մինչ 1830թ․Նիդերլանդներն ու Բելգիան եղել են մեկ պետության մեջ, սակայն բելգիացիները ապստամբեցին ու անկախություն հռչակեցին։ Երբ սահմանները գծելով եկան ու հասան Բաարլե, հասկացան, որ եթե այս գյուղի սահմանները սկսեն հստակեցնել եւ քարտեզի վրա կտոր-կտոր հավաքել, սահմանազատումը կտևի ևս 10 տարի։ -Եկեք այստեղ կանգնենք, հետո կվերադառնանք ու այս բացը կլրացնենք, այսպես են ասել սահմանազատողների խումբն ու գնացել են Բաարլեից։ Մենք բնակիչներով գիտեինք, թե ամեն մի փոքրիկ քառակուսի ում է պատկանում,-պատմում է Ուիլլեմը ու հստակեցնում, որ սահմանային այդ բացը կազմում էր մոտ 60կմ։ Սահմանային սյուները, որոնք 19-րդ դարում տեղադրվում էին, այս գյուղում չկան, 214-215 սահմանային սյուների միջակայքում Բաարլեն է եղել։ Սահմանազատողները գնացին ու հարյուր տարուց ավելի մոռացան վերադառնալ։ Իսկ հողային այս խճանկարը սկսվել էր դեռևս ֆեոդալական կարգերից, երբ հերցոգները, կոմսերը հողերը նվիրաբերել են, վարձակալության տվել, պարտքի դիմաց փոխանցել կամ ժառանգել։ Եթե նախկինում հողային այս փազլները մշակովի հողեր էին, հիմա դրանց փոխարեն 170 կառույցներ են՝ տներ, խանութներ, եկեղեցիներ ու դպրոցներ։

Տնից աշխատանքի վայր գնալ-գալու ընթացքում սահմանը հատում ես մոտ 60 անգամ -Մինչ Եվրամիության ստեղծումը մենք երկու տարբեր պետություններ էինք, տարբեր օրենքներով, դրամական միավորներով, սահմանապահներով։ Աշխատանքի գնալուց անցաթուղթ ունենալը կարևոր էր, որի վրա պետք է գրված լիներ, թե ինչ կա մեզ մոտ։ Օրինակ՝ եթե փականագործը գնում էր Բաարլեի մյուս մասում աշխատանքի, անցաթղթի հետ միասին պետք է հայտարագրեր, թե ինչ գործիքներ կան իր մոտ։ Ու ամեն անգամ այն ներկայացներ սահմանապահներին։ Այս ամենը հաճախ նյարդայնացնող էր, նաև գումար էին վճարում սահմանից սահման անցնելու համար։ Այս անցուդարձը նաև օգնում էր բնակիչներին ավելի էժան ապրանք գնել հարևան երկրից։ Բելգիայում հացի ու կարագի խնդիր կար, շատ թանկ էր, իսկ Նիդերլանդներում կարագը շատ էժան էր։ Բաարլեում կարելի էր անցնել փողոցն ու գնել թանկարժեք կարագը։ Սակայն խորամանկներն օգտվում են այս իրավիճակից ու սկսում են կարագի վաճառքով գումար աշխատել։ 

Երբ հացից ու կարագից բացի, սկսեցին անցկացնել խմիչք, արգելված իրեր, զենք, թմրանյութեր․․․ Բաարլեն դարձավ մաքսանենգների համար «դրախտավայր» ու մեծ հետք թողեց գյուղի պատմության վրա, իզուր չէ, որ այստեղ տեղադրվել է «De Pungelaer»-մաքսանենգին նվիրված արձան։ Սահմանի մահվան մետաղալարը «De Dodendraad» 1915-ին, Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, Գերմանիան գրավել էր Բելգիան ու դեպի չեզոք Նիդերլանդներ փախուստները կանխելու, հակառակորդի հետ մատակարարումների, լրտեսական ու հաղորդակցական կապերը չեզոքացնելու համար երկու երկրների սահմանի ողջ երկայնքով (ավելի քան 300կմ) էլեկտրական ցանկապատ կառուցել։ Սյուների վրա մետաղալարեր էին, որոնք մշտապես լիցքավորված էին 2000 վոլտ լարման հոսանքով։ Նույնիսկ մեկ հպումը կարող էր մահացու լինել։ Բաարլեի տարածքում սահմանը այնքան խճճված էր, որ պարիսպ կառուցելը բավական բարդ էր։ Այդ պատճառով Բաարլեն դարձավ փախստականների, լրտեսների ու մատակարարումների կարևոր անցակետ։ Բազմաթիվ բելգիացիներ հենց Բաարլեի միջով փորձել են հասնել Նիդերլանդներ՝ շրջանցելով մահացու լարը։

մեր սահմանների մասին։ Կարծում է, նման սահմաններ ունենալու համար, պետք է․ «Երկկողմանի փոխզիջում։ Այստեղ ամեն մեկը ինչ-որ փոխզիջման է գնում, ցավոք, մեր դեպքում այդ մոտեցումը չկա, միայն մենք ենք ուզում խաղաղ ապրել, բայց սահմանի մյուս կողմում, այլկերպ են պատկերացնում այդ խաղաղությունը։ Նիդերլանդացիներն ու բելգիացիներն այնքան էլ մեծ հակամարտություն չեն ունեցել, բայց ֆրանսիացիներն ու գերմանացիները ահագին մեծ խնդիրներ են ունեցել, բայց այսօր լավ հարաբերություններ ունեն, քանզի փոխադարձ է եղել այդ ձգտումը։ Չեմ ասում, ձգտել են մոռանալ անցածը, ավելի շատ տարաձայնություններն են հարթել ու նոր հարաբերություններ ստեղծել այդքան բարդ տարիներից հետո»։ Բաարլեում միջսահմանային շախմատում Նիդերլանդների ներկայացուցիչն է հաղթել, իսկ երբ երեխաներ են խաղացել, Ռուբենի յոթ տարեկան աղջիկն է հաղթանակ բերել Բելգիային։

«Թեև հիմա բարդ փուլում ենք, ու չգիտեմ, թե ինչ կարող ենք անել, սակայն հույս ունեմ, որ մի օր, մենք էլ Հայաստանում կկարողանանք սահմանին սիմվոլիկ մի միջոցառում կազմակերպել հարևանների հետ։ Հույս ունեմ, որ իրենց մտածելակերպը մի օր կփոխվի ։ Չեմ ասում եղբայրանալ, բայց, գոնե, իրար չատել։ Ամեն մի երկիր կկարողանա նորմալ զարգանալ, իմանալով, որ իրեն չի սպառնում պատերազմ»,- ասում է Ռուբեն Աղայանը։ Իսկ այն հարցին, թե արդյոք նման միջսահմանային շախմատ ինքը կխաղա մեր սահմանին հարևանների հետ, պատասխանեց․ -Իհարկե, ինչո՞ւ ոչ, երկկողմանի լավ քայլ կլինի, հաճույքով կխաղամ։ Անկլավները լուծում են անորոշություններն ու «խառնաշփոթ» իրավիճակները։

Սահմաններ գծելն և խնդիրներ ստեղծելը հեշտ է։ Միասին ապրելը և լուծումներ գտնելը, շատ ավելի մեծ ջանքեր է պահանջում։ Սակայն Եվրոպայում անկլավները մարտահրավեր են նետում սահմանների ավանդական ընկալմանը։ Այս համոզմունքն ունի Մարկ Ա․ Ֆիլիպսը, Բրիտանական Թագավորական լուսանկարչական ընկերության վավերագրական խմբի նախագահը։ Նրա լուսանկարները փաստագրում են շրջակա միջավայրի պատմությունները, մարտահրավերները՝ փնտրելով նոր լուծումներ։ «Անսահմանափակ-Եվրոպայի հետքերը»  փաստավավերագրական աշխատանքներով այցելել ու լուսանակարել է Եվրամիության տարածքում գտնվող 44 անկլավներից 42-ը։ Իր լուսանկարներով փորձել է ցույց տալ սահմանների ճկունությունը նման խճճված լաբիրինթոսում։ -Մենք սահմանների կարիքն ունենք. դրանք ստեղծում են ինքնության և պատկանելության զգացում։ Բոլոր սահմանային տարածքները, որոնք ես այցելել եմ, պահպանում են ինքնություն և տեղական մշակույթը։ Լիվիան (իսպանական անկլավ Ֆրանսիայում) կատալոնական է։ Բաարլեն պահպանում է և՛ բելգիական, և՛ հոլանդական սովորույթները։ Որոշ դեպքերում նույնիսկ ամրապնդել են այդ ինքնությունը, որ համատեղ աշխատեն։ Իմ կարծիքով, «խնդիրները» ավելի շատ կապված են կառավարությունների հետ, քան տեղական մակարդակում։ ԵՄ-ն և Շենգենյան գոտու ստեղծումը իրենց հերթին նպաստել են սահմանային խնդիրների լուծմանը։ «Անսահմանափակը» մասնավորապես ընդգծում է, որ ազգային սահմաններին պետք է հարգանքով վերաբերվել. դրանք սահմանում են «տարբերություն»-ներ։ -Ժամանակակից աշխարհում անկլավները մի փոքր անոմալիաներ են, որոնք հակասում են կառավարությունների՝ գեղեցիկ, կոկիկ սահմաններին և ամեն ինչ վերահսկողություն ունենալու նպատակին։ Ես հետաքրքրված եմ դրանցով, քանի որ դրանք լուծում են անորոշությունները և «խառնաշփոթ» իրավիճակները։ Հետևաբար, դրանք լավ վայրեր են լուծումներ գտնելու, ինչպես նաև հանդիպելու մարդկանց, որոնք հաշտ ապրելու համար իրենց կանոններ են սահմանում։ Հաշտ ապրելու համար համարձակություն է պետք Իրար հետ ապրելու, բելգիացու և նիդերլանդացու խառնվածքները, ազգային նկարագրերը մի գյուղում կիսելու համար, այնքան էլ հեշտ ճանապարհ չեն անցել։ Այս գյուղում ամեն մի պետության քաղաքացի ունեցել է իր դպրոցը, իր եկեղեցին, համայնքապետարանը, ոստիկանությունը։ Ի դեպ, ոստիկանության համար ամենաբարդն է եղել, նիդերլանդացի հանցագործը փախուստի համար, ընդամենը պետք է անցներ փողոցը ու հայտնվեր Բելգիայում, որտեղ ոստիկանը իրավասու չէր ձերբակալել։ Կամ մեկ այլ նախադեպ է եղել, երբ սպանություն է կատարվել ու տարիներով որոշել են, թե որ երկրի տարածքում է եղել, որ որոշեն դատապարտեն նիդերլանդական կամ բելգիական օրենքներով։ Իսկ փողոցում վթարի դեպքում, սկսել են որոշել, թե Բաարլե Նասաու, թե Բաարլե Հերթոգի բուժօգնությանն են զանգելու օգնության համար, տուժածը կարող էր անօգնական մնալ, մինչև  հարցը լուծվեր։

Հիմա այս հարցերը չկան, բայց դա դեռ չի նշանակում ամեն ինչ միանգամից է որոշվում։ Օրինակ, Մշակույթի տան կառուցման քննարկումը սկսել են 2020թ․ ու միայն այս տարի են սկսելու շինարարությունը։ -5 տարի ամեն ինչ քննարկում ենք, օրինակ, թե ով պետք է լինի կենտրոնի ճարտարապետը՝ նիդերլանդացի, որը գեղեցիկ կառույցներ է նախագծում, թե բելգիացի, որը ավելի պատասխանատու է նոր տեխնոլոգիաների ու անվտանգության համար։ Երկար քննարկումներից հետո որոշեցինք, որ երկուսն էլ լինելու են, ու այսպես ամեն մի մանրուք, -նշում է Ուիլլեմը վան Գուլը։

Մշակույթի կենտրոնի մեջտեղով անցնում է սահմանը, սահմանների միջև հավասարություն ապահովող այս խորհրդանշական քայլերն են օգնել առաջ շարժվել ու հարգել միմյանց կարծիք, ազգային նկարագիր։ Հավասարության կամ միավորող քայլերը չեն նպաստել, որ արհեստականորեն ձուլեն կամ սեփականացնեն մեկը մյուսի առանձնահատկությունը, նույնիսկ փոքր հարցերում նրբանկատ են․ օրինակ և՛ նիդերլանդական, և՛ բելգիական մայոնեզներները Բաարլեում մատուցվում են միասին, քա՞ղցր, թե՞ թթվաշ համերի սիրահարներն իրենք են ընտրում։ Իսկ առաջին քայլը եղել է դեռ 60 տարի առաջ, երբ բելգիացի ու նիդերլանդական դպրոցականներին մեկ սենյակում են միավորել, և  ամենօրյա կռիվները աստիճանաբար նվազել են, սկսել են խոսել ու դառնալ ընկերներ։ Ի դեպ, Ուիլլեմ վան Գուլը այդ երեխաներից մեկն էր ու նա էլ խորհուրդ է տալիս, որ ամեն ինչ պետք է սկսել երեխաներից։ Մինչ այժմ էլ շարունակվում են այդ քայլերը՝ համատեղ հեծանվային արշավներ, ճամբարներ, տարբեր միջոցառումներ։ «Ձեզ թվում է սահմանները խորհրդանշական են ու այստեղ խնդիրներ չկա՞ն։ Համայնքային խորհրդի նիստերը բուռն են անցնում, կան հարցեր, որոնց հետ համաձայն չենք, բայց մենք կարողանում ենք երկխոսել, քննարկել, թեկուզ այն տևի տարիներ։ Համարձակություն է պետք մյուս կողմի կարծիքն ու առաջարկը լսել, համբերություն է պետք բանավիճելու ու նաև պատասխանատվություն որոշումների համար։ Օրինակ՝ կորոնավիրուսի ժամանակ մեկ երկրում դիմակները պարտադիր էին, մյուսում՝ ոչ։ Անկայուն վիճակը կանոնավորելու համար երկու համայնքապետ որոշել են կիրառել ամենախիստ միջոցը, այսինքն՝ բոլորը պետք է դիմակ կրեին։ Սա իրավական կարգավիճակ չուներ, բայց թե՛ հոլանդացիները, թե՛ բելգիացիները, ենթարկվում էին այս կանոնին, որովհետև այն պատասխանատվություն է միմյանց նկատմամբ ու տեղում նոր, երկկողմանի կանոններ է սահմանում անկլավի մեր բնակիչների համար»,– զրույցի ավարտին ասում է Ուիլլեմ վան Գուլը ու խոստանում, որ ինձ ուղարկելու է աշխարհի անկլավների մայրաքաղաքի անձնագիրը, որի մտահղացման հեղինակը ինքն է եղել։

Մեկ ամիս անց նվերս հասավ․ առաջին էջին սահմանում է անկլավների եզրույթը և հրավիրում․ «Սահմանները բաժանում են մարդկանց ու պետություններին, բայց անկլավներում սահմանը մենք ընկալում ենք, որպես տարբեր մշակույթների հանդիպման վայր, միմյանցից սովորելու հնարավորություն։ Հրավիրում ենք Ձեզ մեզ մոտ՝ ընդլայնելու համար ձեր սեփական մտածողության սահմանները, որի համար ոգեշնչումը կարող է լինել մեր փոքրիկ գյուղի սահմանները»։ Այսպես՝ Բաարլե Նասաուն եւ Բաարլե Հերթոգը դիմավորում ու ճանապարհում են իրենց հյուրերին։

Որպես հյուր իմ մտքում միշտ կմնան գետնի վրա սպիտակ խաչերն ու սահմանային սյունների տեսքով կառուցված եկեղեցու գմբեթը, որոնք լուռ կվկայեն այն սահմանների մասին, որոնք եղել են խճճված, երբեմն փրկող, հաճախ էլ ծուղակ, իսկ հիմա նախանձելի օրինակ պատերազմող երկրների համար։ *Անկլավների անձնագիրը պաշտոնական փաստաթուղթ չէ, այն զբոսաշրջիկների համար է նախատեսված։ Լուսանկարների մեծ մասը Toerisme Baarle-Nassau-Hertog կայքի և սոցիալական ցանցերի էջերից է վերցված, հեղինակային լուսանկարների վրա նշումներ կան։   

Անահիտ Հարությունյան  

Ամբողջական հոդվածը կարող եք կարդալ այս հասցեով՝ https://factor.am/943476.html

© factor.am