Պաշտոնական հայտարարություն «Նիդերլանդական Օրագրի» օրինականության և անկախության վերաբերյալ

 

Պաշտոնական հայտարարություն

«Նիդերլանդական Օրագրի» օրինականության և անկախության վերաբերյալ

Վերջին օրերին որոշ շրջանակներ, փորձեր են անում կասկածի տակ դնել «Նիդերլանդական Օրագրի» օրինականությունն ու գործունեությունը։ Հայտարարում ենք հստակ․ այդ պնդումները չեն համապատասխանում իրականությանը, այլև անտեղյակության արդյունք են։

1. Լիազորված ենք հայտարարել, որ «Նիդերլանդական Օրագիրը» գործում է լիովին օրինական հիմունքներով։

Նիդերլանդների Mediawet 2008 օրենքով առցանց թերթերը և համայնքային վեբպարբերականները պետական գրանցման պարտադիր պահանջ չունեն։

ՀՀ «Մեդիայի մասին» օրենքով ևս լրատվամիջոցի գրանցումը կամավոր է։

Այսինքն՝ մեր գործունեության օրինականությունը հստակ ամրագրված է երկու երկրների օրենսդրությամբ։

Այսինքն ՀՍՏԱԿ Է՝ Նիդերլանդների իրավակարգով «թերթ» լինելը չի պայմանավորվում պետական գրանցմամբ, այլ՝ իրական գործունեությամբ։

2. Մենք անկախ ենք և երբևէ չենք ֆինանսավորվել որևէ կառույցի կողմից, մեզ համար ճշմարտությունը և ազատ խոսքը առաջնային են ու այսուհետ այն հնչելու ու բարձրաձայնվելու է։

Մեր աշխատանքը կամավորական է, բաց, անշահախնդիր: Այսուհետ ևս լծվելու ենք  նիդերլանդահայ համայնքի  (և ոչ միայն)տարբեր հարցերն ու խնդիրները լուսաբանելուն:

3. «Նիդերլանդական Օրագրի» 17 տարվա գործունեությունը փաստագրական արժեք է։ Մենք կանգնած ենք եղել և կանգնելու ենք Հայաստան պետության կողքին (թերթել մեր էջերը):

Մեր հարթակում ներկայացված է վերջին տասնյոթ տարիների հոլանդահայ համայնքի ամբողջական տարեգրությունը։ Մեր թերթի մասին տվյալներն ամրագրված են համացանցի հանրագիտարաններում ու տարբեր կայքերում:

Ոչ ոք չի կարող ՋՆՋԵԼ կամ վերագրել այն դերը, որը «Նիդերլանդական Օրագիրն» ունեցել և ունի նիդերլանդահայ իրականության մեջ։

4. Մեր աշխատանքը բազմիցս արժանացել է պետական և միջազգային գնահատանքի։

Ունենք ՀՀ նախագահի, դեսպանությունների, Սփյուռքի նախարարության, միջազգային կազմակերպությունների և մշակութային հաստատությունների պարգևներ ու շնորհակալագրեր։ Սա ոչ թե ճանաչման հարց է, այլ՝ մեր աշխատանքի իրական և հաստատված արժեքի ապացույց, ամեն անարդար, գոռոզ ու քեննախնդիր քայլ մեր դեմ  դատապարտված է ձախողման:

5. «Նիդերլանդական Օրագիրը» եղել է և կմնա անկախ ձայն և փաստերի հարթակ։

Մենք ներկայացնում ենք մեր համայնքի կյանքն այնպես, ինչպես կա, ոչ թե այնպես, ինչպես ուզում են որոշ շրջանակներ։

«Նիդերլանդական Օրագիրը» շարունակում է իր աշխատանքը լիակատար անկախությամբ, օրինականությամբ և պատասխանատվությամբ՝ անկախ ցանկացած ճնշումներից կամ կեղծ աղմուկներից։

«Նիդերլանդական Օրագիր»

16 Նոյեմբեր 2025

Նիդերլանդներ

Զալինյանի մուտքը Նիդերլանդների խորհրդարան կարող է նոր շունչ բերել Tweede Kamer-ի աշխատանքին

 

Նիդերլանդների հայկական համայնքը շնորհավորում է Անի Զալինյանին՝ Tweede Kamer-ի անդամ դառնալու առիթով

De Armeense gemeenschap in Nederland feliciteert Ani Zalinyan met haar benoeming tot lid van de Tweede Kamer

Նիդերլանդների հայկական կազմակերպությունների ֆեդերացիան (FAON) իր պաշտոնական կայքում և սոցիալական հարթակներում շնորհավորական գրություն և լուսանկարներ է հրապարակել՝ ողջունելով հայազգի Անի Զալինյանի պաշտոնապես ընտրվելը Նիդերլանդների խորհրդարան՝ Tweede Kamer։

De Federatie van Armeense Organisaties in Nederland (FAON) heeft op haar officiële website en sociale mediaplatforms een felicitatiebericht en foto’s gepubliceerd ter gelegenheid van de officiële benoeming van de Armeense Ani Zalinyan als lid van de Nederlandse Tweede Kamer.

FAON-ը նշել է․

«Այս ծաղիկներով մենք և մեզ հետ բազմաթիվ հայեր շնորհավորում ենք Անի Զալինյանին՝ Tweede Kamer-ի անդամ դառնալու կապակցությամբ։ Մաղթում ենք նրան շատ ուժ և հաջողություն այս գեղեցիկ, բայց միևնույն ժամանակ բարդ պարտականությունը կատարելու գործում»։

FAON schreef:

“Met deze bloemen feliciteren wij, samen met vele Armeniërs, Ani Zalinyan vandaag met haar installatie als lid van de Tweede Kamer. Wij wensen haar veel kracht en succes toe bij het uitoefenen van dit mooie, maar moeilijke ambt.”

Շնորհավորանքին միացել են նաև հայկական համայնքային մի շարք կազմակերպություններ, այդ թվում՝ «Աբովյան» միությունը, ինչպես նաև անհատներ՝ համայնքի ներսից ու դրսից։ Նիդերլանդների հայությունը հպարտությամբ է ընդունել Զալինյանի մուտքը խորհրդարան՝ տեսնելով դրանում հայ համայնքի ձայնի նոր և արժանապատիվ ներկայացում Նիդերլանդների հասարակական-քաղաքական կյանքում։

Ook verschillende Armeense gemeenschapsorganisaties, waaronder de Vereniging Abovian, evenals vele individuen binnen en buiten de gemeenschap, hebben hun felicitaties uitgesproken. De Armeense gemeenschap in Nederland heeft met trots de toetreding van Zalinyan tot het parlement verwelkomd, als een teken van een nieuwe en waardige vertegenwoordiging van de Armeense stem in het maatschappelijke en politieke leven van Nederland.

Հաղորդագրության ավարտին FAON-ը հրապարակել է խորհրդանշական հեշթեգեր։
Aan het einde van het bericht publiceerde FAON symbolische hashtags.

Հիշեցնենք, որ Անի Զալինյանը խորհրդարան է անցել GroenLinks-PvdA կուսակցական դաշինքի ցուցակով։
Ter herinnering: Ani Zalinyan is verkozen namens de GroenLinks-PvdA-lijst.

«Նիդերլանդական օրագիրը» և մամուլի այլ միջոցներ իրենց հրապարակումներում նշել են, որ Զալինյանի մուտքը Նիդերլանդների խորհրդարան կարող է նոր շունչ բերել Tweede Kamer-ի աշխատանքին և բազմազգ Նիդերլանդների քաղաքական դաշտին։

Het Nederlandse dagblad “Nederlands Dagboek” en andere mediakanalen merkten in hun publicaties op dat de toetreding van Zalinyan tot de Tweede Kamer een nieuwe impuls kan geven aan het parlementaire werk en aan het multiculturele politieke landschap van Nederland.

Պետություն և Եկեղեցի. հարաբերությունների պատմական զարգացումը

Հոգևոր իշխանությունհ և աշխարհիկ իշխանություն

1) Ինչպե՞ս էր վաղ քրիստոնեությունը տարբերակում Աստծու պաշտամունքն ու պետությանը ցուցաբերվող հնազանդությունը։

Վաղ քրիստոնեության առանցքում ձևավորվեց երկակի ուղենիշ. առաջինը՝ Աստծուն մատուցվող պաշտամունքը, ըստ որի քրիստոնյան չի կարող մասնակցել այնպիսի պաշտամունքների, որոնք հակասում են մեկ Աստծուն նվիրվածությանը (օրինակ՝ կայսերական պաշտամունք, զոհաբերություններ «քաղաքային աստվածներին»): Երկրորդը՝ քաղաքացիական հնազանդությունը, որ վերաբերում է հարկերը մուծելուն, հասարակական կարգի պահպանմանը, վարչական պահանջներին ենթարկվելուն։ Այս երկուսի միջև ոչ թե հակասություն  կա, այլ՝ սահմանագիծ․ «Կայսրինը՝ կայսրին, Աստծունը՝ Աստծուն» բանաձևը թույլ է տալիս պահպանել և ամրապնդել սոցիալական խաղաղությունը՝ առանց խղճի բռնադատման։ Արդյունքում եկեղեցին հանդես չի գալիս որպես հեղափոխական կուսակցություն, այլ անընդհատ հիշեցնում է, որ քաղաքական իշխանությունը հարաբերական է, իսկ պաշտամունքը ուղղված է բացարձակ Աստծուն։

2) Ինչպե՞ս է Հին Իսրայելի փորձը (Տաճար–Օրենք–Թագավորություն) նախապատրաստում «եկեղեցի–պետություն» հարցի քրիստոնեական ընկալումը։

Իսրայելի պատմության մեջ Տաճարը և Օրենքը ձևավորեցին ազգային ինքնության այնպիսի միջուկ, որտեղ Աստված ընդունվում էր որպես իրական Թագավոր։ Սամուել–Սավուղ–Դավիթ–Սողոմոն շղթայով հաստատվեց թագավորությունը, բայց մարգարեական խոսքը պահպանեց քննադատական հսկողությունը՝ զգուշացնելով խուսափել իշխանության բացարձակացումից։ Սրբության և քաղաքականության տարբերակման, բայց նաև փոխառնչման այս դինամիկան նախապատրաստեց քրիստոնեական մտածողությունը. քաղաքական ինստիտուտները անհրաժեշտ են կարգի ու արդարության համար, սակայն չեն կարող յուրացնել պաշտամունքը կամ խղճի տարածքը։ Երբ քրիստոնեությունը ծնվեց հռոմեական կայսրության մեջ, այն հենց այս իսրայելական ավանդույթով սահմանագծեց՝ հարկերին «այո», բայց կուռքերին «ոչ»՝ դրանով ստեղծելով հետագա դարերի եկեղեցու «ապաքաղաքական, բայց հասարակական» ներգրավվածության նախատիպը։

3. Ինչո՞ւ էին հռոմեական էլիտաները հաճախ բնութագրում հրեական/քրիստոնեական դավանանքը որպես «սնոտիապաշտություն», և ինչ արձագանք տվեց դրան քրիստոնեական համայնքը։

Հռոմեական «քաղաքացիական կրոնի» տրամաբանությամբ՝ քաղաքը պահպանում էր կարգուկանոնը համատեղ պաշտամունքների միջոցով՝ զոհաբերություններով, տոնակատարություններով, կայսրին խորհրդանշական հավատարմությամբ։ Հրեաների և ապա քրիստոնյաների չմասնակցելը ընկալվում էր որպես «սնոտիապաշտություն»՝ ոչ-քաղաքացիական, «մարդատյաց» վարք, որովհետև նրանք հրաժարվում էին հանրային զոհաբերություններից և սննդային ու պաշտամունքային օրենքներով առանձնանում էին։ Քրիստոնեական համայնքները դրան պատասխանեցին երկու քայլով․ նախ՝ սոցիալական առաքինությամբ ու փոխօգնությամբ ապացուցեցին, որ նպաստում են հանրային բարօրությանը ՝ հիվանդների խնամք, աղքատասիրություն, կարգապահություն, այնուհետև հռչակեցին խղճի ազատության առաջնայնությունը՝ «Աստծուն պետք է հնազանդվել ավելի, քան մարդկանց»: Այս կերպ նրանք ստեղծեցին «հավատարիմ, բայց միևնույն ժամանակ առանձնահատուկ» քրիստոնյայի կերպար։

4. Ինչպիսի՞ փոփոխություններ ապրեց եկեղեցին Կոնստանդինյան շրջադարձից հետո, և ինչ վտանգներ առաջացան այդ գործընթացում։

Քրիստոնեության օրինականացումից և պետական հովանավորություն ստանալուց հետո փոխվեց եկեղեցու հասարակական դիրքը․ իշխանությունից նախկին մարգարեական հեռավորությունը մասամբ տեղը զիջեց ավելի սերտ համագործակցությանը։ Եկեղեցին ընդլայնեց իր  սոցիալական գործունեության շրջանակը՝ հիմնելով հիվանդանոցներ, կրթական ու բարեգործական հաստատություններ, զարգացնելով հոգատարության ու արդարության ինստիտուտներ։ Սակայն այս ձեռքբերումների կողքին ի հայտ եկավ «սիմֆոնիայի» վտանգը․ պետության կողմից եկեղեցու սրբազնացումը կարող էր մեղմացնել վերջինիս քննադատական ձայնը և թուլացնել այն ազատ դիրքը, որով եկեղեցին գնահատում էր իշխանության վարքը։ Նյութական արտոնությունները և իրավական հատուկ կարգավիճակը իրենց մեջ կրում էին կախվածության վտանգ, այն է՝ եկեղեցին կարող է մոռանալ իր առաջնային առաքելությունը և ենթարկվել քաղաքական շահերին։ Հենց այստեղ է, որ սրբերի, հայրերի և հոգևոր առաջնորդների պայքարը դարձավ վճռորոշ․ նրանք անընդհատ հիշեցրին, որ ցանկացած աշխարհիկ իշխանություն հարաբերական է, իսկ եկեղեցու կոչումը փրկության գործն է, խղճի պաշտպանությունը, աղքատների ու անպաշտպանների կողքին կանգնելը, ոչ թե իշխանության համակարգի օրգան դառնալը։

5. Ի՞նչ գաղափարական իմաստ ունի միջնադարյան «պաշտոնաբաշխության վեճ»-ը (լատ․ conflictus de investitura) եկեղեցի–պետություն հարաբերության պատմության մեջ։

Conflictus de investitura-ն, որը կարելի է անվանել «պաշտոնաբաշխության վեճ», վերաբերում էր այն բանին, թե ով իրավունք ունի նշանակելու հոգևոր առաջնորդներին՝ հատկապես եպիսկոպոսներին, աշխարհիկ իշխա՞նը, թե՞ եկեղեցական իշխանությունը։ Խնդիրը միայն պաշտոնը չէր․ այն հարցադրում էր, թե ում ձեռքում է հոգևոր իշխանությունը, որն է օրհնության աղբյուրը և ինչ սահմաններում կարող է աշխարհիկ իշխանությունը ձևավորել եկեղեցու կառուցվածքը։ Այս բախումը վերածվեց սկզբունքային քննության՝ արդյոք եկեղեցին ենթակա՞ է պետական վերահսկողության, թե՞ ինքնուրույն է մեղքի, բարոյականության և խղճի ազատության հարցերում։ Վիճաբանությունը իրավականացրեց «երկու իշխանությունների» տարբերակումը՝ հոգևոր և աշխարհիկ իրավասությունների հստակ սահմանմամբ՝ դարձնելով այն ապագա արևմտյան պետական ու եկեղեցական ինստիտուտների հիմքը։

Միաժամանակ վեճը խթանեց եկեղեցու ներքին կյանքը․ այն պարտադրեց ամրացնել ինքնավար կառավարման համակարգը, զարգացնել սինոդականությունը, մշակել ներեկեղեցական կանոնագրություն և ձևավորել հոգևոր կառույց, որը կարող էր գործել պետությունից անկախ, բայց հասարակական բարիքի համար համագործակցության պատրաստ։ Այսպիսով՝ պաշտոնաբաշխության վեճը ոչ միայն սահմանազատման պայքար էր, այլ նաև քաղաքացիական հասարակության ձևավորված գործընթաց, որտեղ եկեղեցին վերագտավ իր մարգարեական ձայնը և ինքնավար ծառայությունը համայնքի կյանքի համար։

Պապ Գրիգոր VII-ի և կայսր Հենրիխ IV-ի միջև հակամարտությունը պատկերող նկար, կամ Կանոսսայի նվաստացման հայտնի տեսարանը։

6. Ինչպե՞ս է «cuius regio, eius religio» (լատ․) բանաձևը փոխակերպում վաղ նոր դարի պետա–եկեղեցական հարաբերությունները։

 «Ում երկիրն է, նրա էլ կրոնն է» սկզբունքը պետության ձեռքը տվեց կրոնական դաշտի ձևաչափումը՝ քաղաքացիական ինտեգրման գործիք դարձնելով դավանանքը։ Իշխողը սահմանում էր պաշտամունքի կարգը, ուսումնական ծրագրերը, բարոյական վերահսկման մեխանիզմները՝ բազում վայրերում սահմանափակելով խղճի ազատությունը։ Մի կողմից սա ապահովեց վարչական միասնականություն ու կայունություն դավանական պետությունում, մյուս կողմից՝ ճնշեց բազմակարծությունը և խզեց միջդավանական շփումները։ Արդյունքը կրթության, բարեգործության ու սոցիալական կարգապահության գործիքավորումն էր պետական վերահսկմամբ, ինչը հետագայում պիտի բախվեր լուսավորության ու հեղափոխությունների բարձրացրած «իրավունքների» հայեցակարգին։

Աուգսբուրգի խաղաղությունը՝ եկեղեցու և պետության հարաբերությունների շրջադարձային պահ

7. Ինչպիսի՞ քաղաքական, իրավական և հասարակական հետևանքներ ունեցավ եկեղեցու ունեցվածքի աշխարհիկացումը և պետություն–եկեղեցի հարաբերությունների պայմանագրային համակարգը նորագույն դարաշրջանում։

Նորագույն դարաշրջանում եկեղեցու ունեցվածքի ազգայնացումն ու պետության՝ կրոնական հարցերում չեզոքություն որդեգրելը արմատապես փոխեցին հասարակական համակարգը։ Պետությունն աստիճանաբար հրաժարվեց հոգևոր իշխանության նկատմամբ գերագույն հավակնություններից և ձևավորվեց իրավական պետության մոդելը, որտեղ օրենքը դիտվում է ոչ թե որպես դավանաբանական պարտադրանքի արտահայտություն, այլ ինքնիշխանության հիմք ու հասարակական կյանքի կարգավորման հիմնական միջոց։Կոնկորդատներն («կոնկորդատ» կոչվում է պետության և եկեղեցու միջև կնքված պաշտոնական պայմանագիրը, որը կարգավորում է նրանց փոխհարաբերությունները) ի հայտ եկան որպես նորարար գործիք՝ պետություն–եկեղեցի հարաբերությունները պայմանագրային սկզբունքով կարգավորելու համար։ Դրանք հստակ սահմանեցին կողմերի իրավունքները և պատասխանատվությունները՝ հատկապես կրթության, ամուսնության իրավունքի, հոգևորականների պատրաստման, սոցիալական ու բարեգործական ծառայությունների ոլորտներում։ Այս գործընթացը երկու փոխլրացնող հետևանք ունեցավ․

• Եկեղեցին պաշտպանվեց կամայական միջամտությունից, քանի որ նրա իրավունքներն ամրագրվեցին իրավական փաստաթղթերով։

• Միևնույն ժամանակ եկեղեցին դարձավ հաշվետու հանրային դաշտում, քանի որ այլևս չէր գործում կամայական ինքնավարությամբ, այլ՝ իրավական և սոցիալական ոլորտների չափանիշներով։

Այսպիսով, պետությունը դադարեց լինել կրոնն օրինականացնող ու սրբազնացնող ուժ, իսկ եկեղեցին ստիպված եղավ իր հեղինակությունը հիմնավորել ոչ թե պետական հովանավորությամբ, այլ հասարակական վստահությամբ՝ կրթական,  բարեգործական գործունեությամբ, սոցիալական աջակցությամբ և հանրային բանավեճում արժանապատիվ ու հիմնավորված ներկայությամբ։ Այս համակարգը հիմք դրեց այն մոդելին, որում եկեղեցին պահպանեց իր հոգևոր ինքնությունը, իսկ պետությունը՝ իր աշխարհիկ կարգավիճակը։

1905 թ․ օրենքը՝ պետության և եկեղեցու ամբողջական բաժանում Ֆրանսիա։

8. Ո՞րն էր «մշակութային պայքար»-ի գլխավոր դասը եկեղեցու և ազգային պետության հարաբերությունների համար։

Գերմանական «մշակութային պայքար»-ը  (19-րդ դար) շրջադարձային էր, քանի որ եկեղեցին և նորաստեղծ ազգային պետությունը բախվեցին կրթական համակարգին, հոգևորականների պատրաստմանը, ամուսնության իրավակարգին և հասարակական միավորումներ ստեղծելու ազատությանը վերաբերող հարցերի շուրջ։ Պետությունը ձգտում էր ամրապնդել իր գերակայությունը որպես հասարակական արժեքների վերջնական չափիչ և ազգային ինքնության կառուցման կենտրոն, մինչդեռ եկեղեցին պաշտպանում էր խղճի ազատությունն ու եկեղեցու ինքնավարությունը։

Այս հակամարտության հիմնական դասը երկկողմանի էր․

• Պետությունները գիտակցեցին, որ չեն կարող բռունցքով վերահսկել խղճի և հավատի ոլորտը՝ առանց ժողովրդավարության և ազատության հիմքերն արժեզրկելու։

• Այս շրջանում եկեղեցին, աստիճանաբար կտրվելով պետական կառույցներին ուղղակիորեն միացված գործառույթից, սկսեց ավելի ակտիվ դեր ստանձնել քաղաքացիական հասարակության դաշտում։ Այն զարգացրեց հասարակական ու սոցիալական գործունեության նոր ձևեր՝ հիմնելով միություններ, կրթական և բարեսիրական հաստատություններ (օրինակ՝ Կարիտաս, Դիակոնիա), որոնք դարձան նրա ազդեցության և ներկայության հիմնական միջոցները հանրային կյանքում։

Արդյունքում ձևավորվեց իրավական և համագործակցային համակարգ․ հարաբերությունները սկսեցին կառուցվել ոչ թե փոխադարձ գերիշխանության կամ մերժման, այլ պայմանագրայնության, իրավունքի և հասարակական ծառայության հիման վրա։ Սա դարձավ հիմք Եվրոպայում ձևավորված «գործակցական բաժանման» մոդելի համար, որտեղ պետությունը պահպանում է իր չեզոքությունը, իսկ եկեղեցին իր ազդեցությունը հաստատում է սոցիալական ծառայությամբ, հանրային օգտակար գործունեությամբ և հասարակության վստահության շնորհիվ։ 

 

Եկեղեցու և պետական իշխանության փոխադարձ ազդեցության պայքարի սատիրական պատկեր

9. Ի՞նչ հիմունքներով ձևավորվեց քրիստոնեական սոցիալական ուսմունքը և ի՞նչ դեր ունի հանրային կյանքում։

19-րդ դարի «սոցիալական հարցը»՝ արդյունաբերական շահագործում, աղքատության աճ և աշխատավորի անպաշտպանություն, մղեց եկեղեցուն ձևավորելու բարոյա-քաղաքական ուսմունք, որն արձագանքում էր սահմանադրական պետության նոր պայմաններին։ Սկզբունքները՝ անձի արժանապատվություն, համերաշխություն, օժանդակության սկզբունք, ընդհանուր բարօրություն, թույլ են տալիս արտահայտել հավատքի էթիկան հանրային քաղաքականության մեջ՝ առանց դավանաբանական պարտադրանքի։ Այս մոտեցումը քաղաքական ծրագիր չէ․ այն սահմանում է բարոյական ուղենիշներ՝ արդար աշխատավարձ, ընտանիքի պաշտպանություն, փախստականների իրավունքներ, աղքատների առաջնահերթ օգնություն և ստեղծված աշխարհի պահպանում։ Հանրային կյանքում սոցիալական ուսմունքը հանդես չի գալիս որպես որևէ քաղաքական գիծ կամ կուսակցություն, այլ հանդես է գալիս մարգարեական չափանիշով՝ ձևավորելով հասարակական խիղճը և ուժեղացնելով արդարության զգացումը։

10. Ինչպե՞ս արձագանքեց եկեղեցին տոտալիտար գաղափարախոսություններին 20-րդ դարում։

Տոտալիտար ռեժիմները պահանջում էին ամբողջական հավատարմություն պետությանը՝ հաճախ ստրկորեն և մարդու արժանապատվության հաշվին։ Եկեղեցին փորձեց պահպանել տարածք երբեմն՝ կոնկորդատային նվազագույն երաշխիքներով, հաճախ՝ դիմադրության ցանցերով։ Վճարված մեծ գինը՝ հալածանքներ, բանտարկություններ, արտաքսումներ, բայց նաև՝ խղճի ազատության և կյանքի սրբության վկայությունը, հետպատերազմյան իրավակարգերի հիմքում դրեցին մարդու իրավունքները։ Դասը հստակ էր․ իշխանությանը կարելի է հնազանդվել կարգի համար, բայց ոչ այն դեպքում, երբ այն բռնանում է խղճին կամ վերաբերվում է մարդուն որպես միջոցի։ Ավետարանի խոսքը չի կարող լռել, նույնիսկ եթե դրա ճանապարհը պահանջում է զոհողություն։ 

11. Ի՞նչ ընդհանուր գծերով են տարբերվում պետություն–եկեղեցի հարաբերության երեք հիմնական մոդելները՝ աշխարհիկ բաժանում, համագործակցային բաժանում և պետական եկեղեցու մոդել։

Աշխարհիկ խիստ բաժանման մոդելը (օր.՝ Ֆրանսիա) ընդգծում է պետության լիակատար չեզոքությունը կրոնի հարցերում․ պետությունն ու եկեղեցին բաժանված են, և պետական հաստատություններում հաճախ սահմանափակվում է կրոնական խորհրդանիշների ներկայությունը՝ որևէ համայնքի գերակայությունը կանխելու և հավասարության նպատակով։

Համագործակցային բաժանման մոդելը (օր.՝ Գերմանիա, սկանդինավյան երկրներ) ընդունում է, որ կրոնական համայնքները կարող են ունենալ հանրային դեր և ծառայություն․ պետության ու եկեղեցիները հարաբերությունները կարգավորվում են պայմանագրերով, գործում են հարկային և դրամաշնորհային համակարգեր, իսկ եկեղեցիները դիտվում են որպես հասարակության բարօրությանը նպաստող գործընկերներ։

Պետական եկեղեցու մոդելը (օր.՝ Անգլիա) պահպանում է պատմականորեն ձևավորված պետական եկեղեցին, սակայն միաժամանակ ապահովում է լայն կրոնական ազատություններ, բազմակարծություն և հավասար վերաբերմունք տարբեր հավատավոր համայնքների նկատմամբ։

Բոլոր մոդելներն ունեն իրենց պատմական, մշակութային ու իրավական ենթահողը, հետևաբար «միակ ճիշտ» մոդել չկա։ Կարևոր է, որ տվյալ հասարակության ընտրած համակարգը ապահովի մարդու հիմնարար իրավունքները, խղճի և դավանանքի ազատությունը և նպաստի հասարակական խաղաղությանը։

12) Ինչո՞ւ է կարևոր «մարգարեական ֆունկցիան» ժամանակակից ժողովրդավարություններում։

Ժամանակակից պետությունները բազմաշերտ և բարդ կառույցներ են՝ տնտեսական աճի, տեխնոլոգիական զարգացման, ազգային անվտանգության և հասարակական կայունության առաջնահերթություններով։ Այս մեծ համակարգերում հաճախ վտանգված է մարդու ներքին աշխարհը՝ խղճի ձայնը, բարոյական չափանիշները և յուրաքանչյուր անձի արժանապատվությունը։ Եկեղեցու մարգարեական առաքելությունն այստեղ այն է, որ մշտապես հիշեցնի՝ քաղաքական նպատակները չեն կարող արդարացնել ցանկացած միջոց, հասարակության ամենաթույլ ու անտեսված շերտերի ձայնը պարտադիր է լսելի դարձնել, օրենքը չպետք է ձևականության վերածվի, իսկ ընդհանուր բարիքը պետք է դրվի մասնավոր շահերից վեր։

Այս դերակատարությունը չի պահանջում իշխանական դիրք կամ պետական նշանակություն․ այն պահանջում է հանրային դաշտում խոսել ճշմարտության, արդարության ու կարեկցանքի լեզվով՝ պարզ, հիմնավորված և հարգալից։ Եկեղեցին իր ներկայությունն ապահովում է ոչ թե քաղաքական ուժերին միանալով, այլ՝ սոցիալական ծառայությամբ, կատարած բարությամբ և խղճի պաշտպանությամբ։ Նրա ուժը կուսակցական պայքարում չէ, այլ կենդանի Ավետարանը վկայելու մեջ։

13) Ինչպե՞ս է փոխվում եկեղեցու ռազմավարությունը բազմակարծիք և բազմակրոն հասարակություններում։ 

Մշակութային բազմազանության պայմաններում եկեղեցին այլևս չի խոսում «միատարր միջավայրի» լեզվով, այլ ընտրում է հաղորդակցման այնպիսի ձև, որը հասկանալի է բոլորին։ Պահպանելով իր հավատքի ու ավանդության ամբողջականությունը՝ նա հանրային դաշտում խոսում է այնպիսի արժեքների լեզվով, որոնք հասկանալի են բոլորին՝ մարդու արժանապատվություն, իրավունքների հարգում, խաղաղություն, սոցիալական արդարություն, բնության պահպանում և հասարակական համերաշխություն։

Միևնույն ժամանակ եկեղեցին խորացնում է համագործակցությունը տարբեր դավանանքների և կրոնական համայնքների հետ՝ կենտրոնանալով կոնկրետ բարիքների վրա՝ անօթևաններին և աղքատներին աջակցություն, կրթական ու երիտասարդական ծրագրեր, հիվանդների խնամք, ընտանիքի պաշտպանություն, խաղաղաշինություն ։

Այս մոտեցումը խուսափում է երկու ծայրահեղությունից․

• հավատքի պարտադրումը «ցանկացած գնով»,

• եկեղեցու ինքնամեկուսացումը և լռությունը հանրային կյանքում։

Սա ցույց է տալիս, որ եկեղեցին կարող է լինել հասարակության կառուցող ուժ՝ ծառայելով, միավորելով և սերմանելով վստահություն՝ առանց իր ինքնության կորստի և առանց մյուսների հանդեպ ճնշման գործադրման։

14) Ի՞նչ նշանակություն ունի Գլոբալ Հարավի քրիստոնեության վերելքը եկեղեցի–պետություն հարաբերությունների համար։

Լատինական Ամերիկայում, Աֆրիկայում և Ասիայի որոշ շրջաններում եկեղեցին ձևավորվում կամ նորովի արմատավորվում է առանց միջնադարյան պետական կառավարման պատմական ժառանգության։ Այդ պատճառով նրա հանրային խոսքն ավելի քան սոցիալական ու համայնքային երանգ ունի․ ընդգծվում են ազատագրության աստվածաբանությունը, աղքատների ու խոցելի խմբերի պաշտպանությունը, ժողովրդավարական գործընթացներին աջակցությունը և խաղաղության միջնորդությունը։

Այս տարածաշրջաններում մեծ ազդեցություն ունեն նաև հարաճուն հովվախնամ խմբերը՝ հատկապես պենտեկոստական և խարիզմատիկ շարժումները, որոնք կարևորում են անհատի պատասխանատվությունը, աշխատանքի իրավունքը ու հասարակական կեցության բարոյական հիմքերը, փոխօգնության համայնքային մշակույթը և որոշ դեպքերում՝ ակտիվ մասնակցությունը քաղաքական կյանքին։

Արդյունքում ձևավորվում է ոչ եվրոպակենտրոն պատկերացում եկեղեցու և պետության հարաբերությունների մասին․ յուրաքանչյուր միջավայրում լուծումները պայմանավորված են պատմությամբ, մշակութային առանձնահատկություններով և հասարակական պահանջներով։ Սակայն, անկախ տարբերություններից, կան համընդհանուր հիմքեր՝ մարդու իրավունքների հարգում, խղճի ազատության պահպանում և ընդհանուր բարիքի հետապնդում։

15) Ինչպե՞ս է ձևավորվում հասարակական վստահությունը պետությունից անկախացած եկեղեցու հանդեպ։

Պետությունից անկախ հռչակված եկեղեցու լեգիտիմությունը չի բխում վարչական արտոնություններից կամ պատմական գերիշխանությունից, այլ՝ երեք միաձուլված գործառույթների հավասարակշռությունից՝ 

1) Կերիգմա — ճշմարտության և Ավետարանի վկայություն՝ հստակ, որոշակի, սակայն հարգալից ու երկխոսական լեզվով, որը չի պարտադրում, այլ բացահայտում է հավատի ներքին ուժը և հրավիրում է հասկանալու, այլ ոչ թե հակադրվելու։

2) Դիակոնիա — չափելի և տեսանելի սոցիալական ծառայություն՝ ուղղված աղքատների, հիվանդների, ընտանիքների, տարեցների և երիտասարդների կարիքներին․ այն չի սահմանափակվում բացառապես բարեգործությամբ, այլ ներառում է շարունակական աջակցություն, մասնագիտական ուղեկցում և սոցիալական արդարության առաջմղում։

3) Կոյնոնիա  — ուժեղ համայնքային կապերի ստեղծում՝ փոխադարձ վստահության, միջանձային աջակցման, համախմբման և «հոգևոր–սոցիալական կապիտալի» կուտակման միջոցով, որտեղ եկեղեցին դառնում է մարդկանց համախմբող և նրանց կյանքի ենթակառուցվածքը ապահովող միջավայր։

Եթե այս երեքն աշխատում են՝ հարգելով իրավական պետությունը, թափանցիկ և հաշվետվողական կերպով, ապա հասարակությունը տեսնում է իրական ներդրում, ոչ թե ինստիտուցիոնալ ինքնանպատակ վերարտադրություն։ Այդժամ եկեղեցին չի ձուլվում պետությանը, սակայն դառնում է նրա վստահելի գործընկերը՝ հանուն ընդհանուր բարօրության։

16 Եթե եկեղեցին պետք է մնա պետությունից անկախ, ապա ինչպե՞ս պետք է այն արձագանքի, երբ իշխանությունները գործում են ի վնաս հասարակության կամ հայրենիքի։

Եկեղեցու անկախությունը չի նշանակում լռություն։ Այն չի դառնում կուսակցական դերակատար, սակայն ունի մարգարեական պարտավորություն ձայն բարձրացնելու այն ժամանակ, երբ վտանգվում են հասարակության բարօրությունը, արդարությունը և ազգային գոյությունը։

Այս դեպքում եկեղեցին հանդես է գալիս ոչ թե որպես քաղաքական մրցակից, այլ որպես հասարակական խիղճ՝ հիշեցնելով բարոյական և հոգևոր պատասխանատվության մասին։

Այդպիսով, եկեղեցին մնում է պետության գործընկերը հանրային բարիքի գործում, բայց նաև պահպանում է իր իրավունքն ու պարտքը՝ զգուշացնելու, ուղղորդելու և պաշտպանելու հասարակությունը, երբ իշխանությունը շեղվում է արդարությունից ու ընդհանուր բարօրությունից։

#####################

Խաչիկ Հովհաննիսյանը աստվածաբանության դոկտոր է: Ծնվել է Հայաստանում,  աստվածաբանական կրթույունը շարունակել է Բելգիայում` Լյուվեն Լա Նյով կաթոլիկ համասլարանում:

Մագիստրատուրան ավարտել է «Աստծո զավակների վիճակը և արդարացումը Վ. Պանենբերգի մոտ և բանավեճ Լյութերի աստվածաբանության շուրջ» թեմայով, պրոֆեսոր Օլիվյե Ռիոդելի ղեկավարությամբ։  Այս աշխատանքը թույլ տվեց նրան խորացնել բողոքական աստվածաբանության մասին  գիտելիքները՝ գերմանական աստվածաբանության հետ կապված հատուկ հետաքրքրություններով: Մաստեր աշխատանքը ավարտելուց հետո  պրոֆեսորի կողմից առաջարկություն է ստացել դոկտորական ատենախոսություն գրելու և պաստպանելու գիտական թեզը:

Նիդերլանդական օրագիրը տարբեր տարիներին զրուցել է Խաչիկ Հովհաննիսյանի հետ՝ անդրադառնալով թե՛ նրա գիտական աշխատանքի բովանդակությանը, թե՛ Հայ Եկեղեցու վերափոխման և նորացման թեմաներին։
📎 Նախորդ զրույցները՝
🔹 Լուվենի կաթոլիկ համալսարանի առաջին հայ դոկտորը իր և Հայ Եկեղեցու բարեփոխումների մասին
🔹 Աստծու շնորհը որպես մարդու փրկության առաքելություն

🔹Ինչ է եկեղեցին, ըստ աստվածաբան Խաչիկ Հովհաննիսյանի

🔹Եկեղեցու իշխանությունը որպես ծառայություն․ հավատք, ազատություն և պատասխանատվություն

ՀԲԸՄ ՀՎՀ-ն միանում է «405 կրթական դաշինքին». Հայաստանի կրթական ապագայի տեսլականների համընկնում

Որպես ՀԲԸՄ Հայաստանի պաշտոնական ներկայացուցիչ՝ ՀԲԸՄ Հայկական վիրտուալ քոլեջը (ՀՎՀ) միացել է այլ հիմնադիր կազմակերպությունների՝ ստեղծելու «405 կրթական դաշինքը» (405)՝ առաջատար կրթական հաստատությունների կոալիցիա, որը նվիրված է Հայաստանի կրթական համակարգի բարեփոխմանը՝ համագործակցության, հետազոտությունների և նորարարությունների միջոցով։

Դաշինքի անվանումը վերաբերում է մ.թ. 405 թվականին, երբ Մեսրոպ Մաշտոցը ստեղծեց հայոց այբուբենը։ Ինչպես այբուբենը միավորեց ազգը մշակութային և լեզվական առումով, այնպես էլ դաշինքը նպատակ ունի դառնալ շարժիչ ուժ մեր ազգային ինքնության ամրապնդման գործում՝ կրթության միջոցով։

Միասին, ՀԲԸՄ ՀՎՀ-ն և «405» անդամները ձգտում են ուսուցումը դարձնել ավելի նորարարական, մատչելի և բարձրորակ՝ օգտագործելով ժամանակակից տեխնոլոգիաներ և հետազոտությունների վրա հիմնված մոտեցումներ՝ բարելավելու ուսանողների ուսումնական փորձը Հայաստանում և ամբողջ աշխարհում։ Միավորելով Հայաստանի առաջատար կրթական կազմակերպությունների փորձը, «405 դաշինքը» նպատակ ունի հաջորդ սերնդին զինել արագ փոփոխվող աշխարհի համար անհրաժեշտ հմտություններով և մտածելակերպով։

Դաշինքը կենտրոնանում է կրթական քաղաքականության բարելավման վրա՝ հետազոտությունների միջոցով, ապացույցների վրա հիմնված որոշումների խթանման և Հայաստանի կրթական համակարգի հիմնական մարտահրավերների վերաբերյալ հանրային իրազեկվածության բարձրացման վրա: Դաշինքին իր մասնակցությամբ՝ ՀԲԸՄ ՀՎԿ-ն ակտիվորեն աջակցում է այս նպատակներին և շարունակում է ամուր հիմք ստեղծել հայկական կրթության համար համաշխարհային մակարդակով մրցունակ և նորարարական միջավայրի համար։

ՀԲԸՄ ՀՎԿ-ն նաև 405 դաշինքի կողմից համակարգվող «Արհեստական ​​բանականության կիրառումը ուսուցման գործընթացում» աշխատանքային խմբի անդամ է: Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարության հետ համատեղ խումբը կենտրոնացած է կրթության մեջ արհեստական ​​բանականության ինտեգրման ռազմավարական փաստաթղթերի և գործողությունների ծրագրերի մշակման վրա։

«405 կրթական դաշինքը», որը համահիմնադրվել է «Այբ» կրթական հիմնադրամի, AMAA Հայաստանի, Հայկական կրթական հիմնադրամի, Հայկական գիտության և տեխնոլոգիաների հիմնադրամի (FAST), Teach For Armenia-ի, TUMO ստեղծագործական տեխնոլոգիաների կենտրոնի և Հայկական բարեգործական ընդհանուր միության (ՀԲԸՄ) Հայաստանի կողմից, պաշտոնապես մեկնարկել է 2025 թվականի մարտին՝ ի հայտ բերելով համագործակցության նոր մոդել Հայաստանի կրթական ոլորտում։

*********************

As the official representative of AGBU Armenia, AGBU Armenian Virtual College (AVC) has joined other founding organizations to create the “405 Educational Alliance” (405) – a coalition of leading educational institutions dedicated to reforming Armenia’s education system through collaboration, research and innovation.

The name of the alliance refers to the year 405 AD, when Mesrop Mashtots created the Armenian alphabet. Just as the alphabet united the nation culturally and linguistically, the alliance aims to become a driving force in strengthening our national identity through education.

Together, AGBU AVC and “405” members seek to make learning more innovative, accessible and high-quality by using modern technology and research-driven approaches to enhance the learning experience for students in Armenia and globally. By uniting expertise from Armenia’s foremost educational organizations, the “405 Alliance” aims to equip the next generation with the skills and mindset needed for a rapidly changing world.

The alliance focuses on improving education policy through research, promoting evidence-based decisions and increasing public awareness of key challenges in Armenia’s education system. Through its participation in the alliance, AGBU AVC actively supports these goals and continues to build a strong foundation for a globally competitive and innovative environment for Armenian education.

AGBU AVC is also a member of the working group “AI Application in the Teaching Process” coordinated by the 405 Alliance. Together with the Ministry of Education, Science, Culture and Sports, the group is focused on developing strategic documents and action plans for integrating artificial intelligence into education.

The “405 Educational Alliance,” co-founded by the Ayb Educational Foundation, AMAA Armenia, Armenian Educational Foundation, the Foundation for Armenian Science and Technology (FAST), Teach For Armenia, the TUMO Center for Creative Technologies and the Armenian General Benevolent Union (AGBU) Armenia, was officially launched in March 2025, bringing forth a new model of collaboration in Armenia's educational landscape.

Ռուբեն Գալչյանի դեմ հարձակումների մասին․ երբ բարոյական գնահատականը փոխարինում է ատելության քարոզին

 

Հարգելի խմբագրություն, հետևում եմ ձեր գրառումներին ու տեսնում եմ որքան են հավասարակշիռ ու անկողմնակալ ձեր հրապարակումները: Մտահոգ եմ մի խնդրով, որն արտահայտում եմ:

Վերջերս «168 am »  թերթում և «Հայ Եկեղեցու նորություններ» էջում հրապարակված Արարատ քահանա Պողոսյանի հոդվածը՝ ուղղված գիտնական Ռուբեն Գալչյանի դեմ, բուռն արձագանք է առաջացրել։ Հեղինակը Գալչյանին մեղադրում է բարոյական դավաճանության, շահամոլության, երախտամոռության և գիտական արժանապատվությունը վաճառելու մեջ՝ պատճառաբանելով, թե նա մի ժամանակ ստացել է Եկեղեցու աջակցություն, սակայն հետագայում հանդես է եկել քննադատությամբ։

Նման մեղադրանքները, որքան էլ գունեղ բառերով ձևակերպված լինեն, մտահոգիչ են ոչ միայն որպես անձնական հարձակում, այլ՝ որպես ավելի խոր խնդիր՝ մտավոր ազատության և Եկեղեցու հանդուրժողականության սահմանների փորձություն։

Գիտնականը, որը ստանում է հովանավորություն իր աշխատությունը հրատարակելու համար, չի դառնում բարոյական պարտապան։ Աջակցությունը մշակութային կամ գիտական ծրագրի շրջանակում պարտավորություն է՝ հարգելու շնորհատուի անունը, սակայն ոչ՝ լռելու իր համոզմունքների մասին։ Մտավորականը գնահատվում է ոչ թե այն չափով, թե ում է գովաբանում, այլ այն ազնվությամբ, որով ասում է իր տեսած ճշմարտությունը—even եթե այդ ճշմարտությունը դուր չի գալիս իշխանության, եկեղեցու կամ հանրային կարծիքի կրողներին։

Եթե Ռուբեն Գալչյանը նկատել է Եկեղեցու կառավարման, կառույցային կամ բարոյական թերություններ և արտահայտել է իր տեսակետը, ապա դա գիտնականի իրավունք և պարտականություն է։ Մտավոր անկախությունը չի կարող սահմանափակվել անցյալում ստացած օրհնությամբ կամ նյութական աջակցությամբ։ Լռել հանուն երախտագիտության՝ դա կլինի ոչ թե վեհանձնություն, այլ մտավոր վախկոտություն։

Ավելի մտահոգիչ է այն հանգամանքը, որ քահանայական հարթակից հնչում են դատապարտող և վիրավորական արտահայտություններ, որոնք համահունչ չեն քրիստոնեական քարոզի ոգուն։ Քրիստոնեությունը երբեք չի եղել ատելության կամ պատժամիջոցների կրող, այլ՝ ներողամտության, համբերության և բարոյական ինքնաքննության կոչ։ Այն պահին, երբ հոգևորականը դատում է մարդուն ոչ թե սխալի, այլ դիրքորոշման համար, նա հեռանում է հենց այն առաքելությունից, որին ծառայելու է կոչված։

Գալչյանի գիտական գործունեությունը, որն ուղղված է հայկական պատմական քարտեզագրության, սահմանների և ազգային ժառանգության ուսումնասիրությանը, համընդհանուր ճանաչում ունի։ Նրան կարելի է քննադատել գիտական տեսակետների կամ մեթոդների համար, բայց ոչ՝ մտավոր դիրքորոշման կամ խոսքի ազատության դրսևորման համար։ Նրա վաստակը չի կարող չեղարկվել այն պատճառով, որ նա համարձակվել է այլ կերպ մտածել կամ արտահայտվել։

Եկեղեցու հեղինակությունը չի ամրապնդվում քննադատներին լռեցնելով։ Ճշմարիտ հավատքը վախենում է մեղքից, ոչ թե հարցադրումից։ Հայ Եկեղեցու մեծությունը միշտ կայացել է նրանում, որ այն կարողացել է ընդունել տարբեր կարծիքներ՝ չվերածվելով վախեցնող ինստիտուտի։ Մտավոր բանավեճը չի պղծում հավատքը, այլ մաքրում այն՝ հանելով կույր պաշտամունքի փոշին։

Այս համատեքստում Արարատ քահանա Պողոսյանի հրապարակումը ավելի շատ հիշեցնում է անհանդուրժողական արձագանք, քան հոգևոր խորհրդածություն։ Երբ բարոյական գնահատականը վերածվում է անձնական հաշվեհարդարի, տուժում է ոչ թե քննադատվողը, այլ հենց այն կառույցը, որը նման դատողություններն իր անունով տարածում է։

Ռուբեն Գալչյանի ազատ խոսքը կարելի է չհամաձայնել, բայց չի կարելի թիրախավորել այն՝ որպես դավաճանություն։ Ազնիվ քննադատությունը, որքան էլ ցավալի թվա, նպաստում է մաքրմանը։ Իսկ Եկեղեցու՝ որպես մեր հոգևոր և մշակութային հենասյունի, ուժը հենց այն է, որ այն կարողանա լսել անգամ իր ամենախիստ քննադատին՝ առանց գրգռման, առանց վիրավորանքի և առանց դատապարտման։

Այժմ ամփոփեմ միտքս: Ես Հայ Առաքելական Եկեղեցու հետևորդ եմ և խորը հարգանք ունեմ նրա դարավոր առաքելության հանդեպ։ Սակայն ցավով եմ նկատում, երբ Եկեղեցու սպասավորները իրենց խոսքում մոռանում են հենց այն սկզբունքը, որ քարոզում են՝ խոնարհությունն ու սիրո ուժը։

Եթե Եկեղեցին ժամանակին աջակցել է գիտնականին կամ ստեղծագործողին, դա պետք է լինի բարեգործություն՝ առանց պարտավորության կամ շահի ակնկալիքի։ Ոչ ոք իրավունք չունի բարեգործությունը վերածել հաշվեհարդարի։ Քրիստոսն ասաց. «Երբ ողորմություն անես, թող ձախդ չիմանա, թե ինչ է անում աջդ»։

Ռուբեն Գալչյանի կամ որևէ այլ մտավորականի հանդեպ մեղադրանքները, երբ դրանք հիմնվում են ոչ թե փաստերի, այլ անձնական վիրավորվածության վրա, չեն պատվում ո՛չ Եկեղեցուն, ո՛չ հավատքին։ Եկեղեցու ուժը քննադատությունից չի փոքրանում, այն փոքրանում է, երբ կորցնում է իր ներողամտությունը։

Սերը, ոչ թե վիրավորանքը, պիտի լինի հոգևոր խոսքի հիմքը։ Իսկ այն օրը, երբ քահանան սկսում է հաշվարկել իր բարեգործությունը, նա դադարում է Աստծո  առաքյալը լինելուց։

Գրիգորի ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Կիմերովոյի մարզի հայերի միության հայտարարությունը 1921 թ. Մոսկվայի և Կարսի պայմանագրերի վերաբերյալ

 

📜 Կիմերովոյի մարզի հայերի միության հայտարարությունը

Կիմերովոյի մարզային հասարակական կազմակերպությունը՝
«Կիմերովոյի մարզի հայերի միությունը»,
դիմել է Ռուսաստանի Դաշնության բարձրագույն ղեկավարությանը՝
այդ թվում՝ Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինին,
Դաշնության խորհրդի նախագահ Վալենտինա Մատվիենկոյին
և Պետական Դումայի նախագահ Վյաչեսլավ Վոլոդինին։

Դիմումը թվագրված է 2021 թվականի մարտի 10-ին և ստորագրված է
կազմակերպության նախագահ Գ. Ա. Անտոնովի կողմից։

Կազմակերպության հիմնական խնդրանքն է՝
չերկարացնել և վերացնել 1921 թվականի մարտի 16-ի Մոսկվայի պայմանագիրը և 1921 թվականի հոկտեմբերի 13-ի Կարսի պայմանագիրը Թուրքիայի հետ։

---

🧾 Հիմնավորումները

Կազմակերպությունը իր դիրքորոշումը բացատրում է հետևյալ կերպ․

• Այդ պայմանագրերը կնքվել են այն ժամանակ, երբ բոլշևիկյան Ռուսաստանը և քեմալական Թուրքիան, չունենալով միջազգային ճանաչում,
  բաժանել են պատմական հայկական հողերը՝ առանց Հայաստանի մասնակցության։

• Կազմակերպության համոզմամբ՝ այդ համաձայնագրերը անարդար են և խախտում են հայկական ժողովրդի իրավունքները։

• Ըստ դիմողի՝ Թուրքիան բազմիցս խախտել է այդ պայմանագրերի պայմանները,
  իսկ նրա քաղաքականությունը հակառուսական ուղղվածություն ունի։

• Այդ պայմանագրերի վերացումը, կազմակերպության կարծիքով,
  կուժեղացնի Ռուսաստանի դիրքերը Կովկասում և Մերձավոր Արևելքում
  և կնպաստի պատմական արդարության վերականգնմանը։

---

⚖️ Դիմում Ռուսաստանի դատարաններ

«Կիմերովոյի մարզի (Կուզբասի) հայերի միությունը»
դիմել է Ռուսաստանի Դաշնության Գերագույն դատարան՝
պահանջելով անվավեր ճանաչել երկու անիրավ միջազգային պայմանագրեր՝

• 1921 թ. Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջեւ կնքված պայմանագիրը,

• և նույն տարվա Կարսի բարեկամության պայմանագիրը։

Առաջին ատյանի դատարանը հրաժարվել է ընդունել հայցը՝ նշելով, որ
Ռուսաստանի դատարանները իրավասություն չունեն քննելու կամ չեղարկելու միջազգային պայմանագրեր։

Կազմակերպությունը բողոքարկել է այդ որոշումը, սակայն
Գերագույն դատարանի վերաքննիչ կոլեգիան ուսումնասիրելով բողոքը՝
թողել է այն առանց բավարարման։

Դատարանը հաստատել է, որ դատավորը սկզբնապես ճիշտ է վարվել՝
փաստելով, որ Գերագույն դատարանը կարող է քննել միայն
Ռուսաստանի ներքին իրավական ակտերը,
բայց ոչ միջազգային համաձայնագրերը։

Իրականում դատարանը պատասխանել է․

«Մենք չենք կարող այս հարցը քննել, քանի որ դա դուրս է մեր իրավասությունից։»

Հետևաբար, բողոքը մերժվել է։

---

🌍 Ավելին՝ միջազգային մակարդակով

Գերագույն դատարանի այս որոշմամբ փաստորեն նշվել է, որ
Մոսկվայի և Կարսի պայմանագրերի իրավական կամ ոչ իրավական լինելը
կարող է գնահատել միայն ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների միջազգային քաղաքացիական դատարանը։

Կազմակերպությունը ընդգծում է, որ անկախ Հայաստանի գոյության 35 տարիների ընթացքում
Հայաստանի ղեկավարները չեն դիմել ՄԱԿ-ին՝
իրականացնելու միակ միջազգային իրավական ուժ ունեցող փաստաթուղթը՝
ԱՄՆ նախագահի՝ Վուդրո Վիլսոնի 1920թ. նոյեմբերի 22-ի 仲արարական (արբիտրաժային) որոշումը։

Այժմ կազմակերպությունը պատրաստում է փաստաթղթերի փաթեթ՝
դիմելու ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների միջազգային դատարան,
որպեսզի այն գնահատի 1921 թ. Մոսկվայի և Կարսի պայմանագրերի ոչ իրավականությունը
և կյանքի կոչի Վուդրո Վիլսոնի արբիտրաժային որոշումը (22.11.1920 թ.)։

Որպես հայ ժողովրդի մի մասնիկ՝ թե՛ Հայաստանում, թե՛ մեծ սփյուռքում,
կազմակերպությունը կոչ է անում բոլոր հայկական հասարակական և քաղաքական կառույցներին միանալ այս նախաձեռնությանը,
որպեսզի իրականացվի հայ ժողովրդի դարավոր երազանքը՝
Միացյալ հայկական պետության ստեղծումը՝
համաձայն Վուդրո Վիլսոնի արբիտրաժային որոշման և Սևրի պայմանագրի։

---

Կիմերովոյի մարզի (Կուզբասի) հայերի միության նախագահ՝
Գ. Ա. Անտոնով

📜 Statement of the Regional Public Organization “Union of Armenians of Kemerovo Region”

The regional public organization “Union of Armenians of Kemerovo Region”
has addressed the highest authorities of the Russian Federation, including:

• President of the Russian Federation Vladimir Putin,

• Chairperson of the Federation Council Valentina Matviyenko,

• Chairperson of the State Duma Vyacheslav Volodin.

The statement is dated March 10, 2021, and signed by the organization’s chairman, G. A. Antonov.

The main request of the organization is to not prolong and to denounce the Moscow Treaty of March 16, 1921, and the Treaty of Kars of October 13, 1921, with Turkey.

---

🧾 Rationale

The organization justifies its position as follows:

• These treaties were concluded at a time when Bolshevik Russia and Kemalist Turkey, without international recognition,
  divided historical Armenian lands without the participation of Armenia.

• According to the organization, these agreements are unjust and violate the rights of the Armenian people.

• The statement claims that Turkey has repeatedly violated the terms of these treaties,
  and its policies are anti-Russian in nature.

• Denouncing these treaties, according to the organization, would strengthen Russia’s position in the Caucasus and the Middle East
  and contribute to restoring historical justice.

---

⚖️ Appeal to Russian Courts

The “Union of Armenians of Kemerovo Region – Kuzbass”
filed a lawsuit with the Supreme Court of the Russian Federation requesting to declare two international treaties null and void:

• The 1921 treaty between Russia and Turkey,

• The 1921 Treaty of Friendship signed in Kars.

The court of first instance refused to consider the lawsuit, stating that
Russian courts do not have the authority to review or annul international treaties.

The organization disagreed and appealed the decision, but the appellate chamber of the Supreme Court upheld the original ruling.

The court confirmed that the judge acted correctly, noting that the Supreme Court can review only internal legal acts of Russia,
but not international agreements.

Effectively, the court stated:

“We cannot examine this issue because it falls outside our jurisdiction.”

Thus, the appeal was rejected.

---

🌍 Next Steps at the International Level

By this decision, the Supreme Court indicated that
the validity or nullity of the Moscow and Kars treaties can only be assessed by the UN International Civil Court on Human Rights.

The organization emphasizes that during the 35 years of Armenia’s independence,
Armenian authorities did not appeal to the UN to implement the only internationally lawful instrument:
the arbitration decision of U.S. President Woodrow Wilson dated November 22, 1920.

Currently, the organization is preparing a package of documents to submit to the UN International Civil Court on Human Rights,
with the goal of assessing the invalidity of the Moscow and Kars treaties of 1921
and implementing Woodrow Wilson’s arbitration decision (22.11.1920).

As a part of the Armenian people both in Armenia and the global diaspora,
the organization calls on all interested Armenian public and political organizations to join this initiative,
in order to realize the long-standing dream of the Armenian people:
the creation of a United Armenian State
in accordance with Woodrow Wilson’s arbitration decision and the Treaty of Sèvres.

---

Chairman of the Union of Armenians of Kemerovo Region – Kuzbass:
G. A. Antonov

Գրիգոր Լուսավորչի գանգը Նեապոլում

 

ԳԻՏԵԻ ՞Ք

10.11.2025/Նիդ.օրագիր

Հարյուրավոր կիլոմետրեր  Հայաստանից հեռու, Նեապոլի պատմական կենտրոնի նեղ փողոցներից մեկում՝ Via San Gregorio Armeno-ում, գտնվում է մի եկեղեցի, որը պահպանում է ոչ միայն իտալական հավատքի ավանդույթը, այլև հայ հոգևոր պատմության մաս է կազմում։ Այդտեղ է գտնվում Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի մասունքը՝ գանգի ոսկորները, որոնք դարեր շարունակ իտալական հավատացյալների և հայ ուխտավորների երկրպագության առարկան են դարձել։

Գրիգոր Լուսավորիչը՝ IV դարի սկզբի հայ հոգևոր առաջնորդը, այն մարդն էր, ով Հայաստանը վերածեց առաջին քրիստոնյա պետության՝ 301 թվականին։ Նրա կերպարը միաժամանակ պատմական և խորհրդաբանական է՝ նվիրվածություն, տառապանք և վերածնունդ։ Նրա կյանքի ավարտից հետո՝ ըստ ավանդության, նրա մարմինը թաղվել է Արարատյան աշխարհի լեռներում, սակայն դարերի ընթացքում մասունքները սկսել են տարածվել տարբեր ուղղություններով՝ Կոստանդնուպոլիս, Երուսաղեմ, և ի վերջո՝ Իտալիա։

Ըստ պատմական աղբյուրների՝ 8-րդ դարում մի խումբ հայ միանձնուհիներ, Կոստանդնուպոլսից տեղափոխվելով Իտալիա, իրենց հետ բերել են Լուսավորչի մասունքների մի մասը։ Նրանց հիմնած վանքը Նեապոլում վերածվեց San Gregorio Armeno եկեղեցու, որը մինչ օրս կրում է սրբի անունը։

Եկեղեցին կառուցվել է VI–VIII դարերում, իսկ ներսում՝ հռոմեական ավերակների վրա։ Նրա սրբասեղանի ներքևում պահպանվում է այն փոքրիկ դարակը, որտեղ՝ ըստ ավանդության, պահվում են Գրիգոր Լուսավորչի մասունքները։ Նեապոլցիների համար սա ոչ միայն հայկական հիշատակ է, այլև քաղաքի հոգևոր ժառանգության մասնիկ։

Նեապոլը համարվում է Սուրբ Գենարիոսի քաղաքը: Նա է համարվում քաղաքի գլխավոր հովանավորը, որի անունը կապված է հրաշքների և արյան հեղուկացման ավանդության հետ։ Սակայն տեղացիների մի մասը հավատում է, որ Գրիգոր Լուսավորիչը, որպես օտար հողում հանգչող սուրբ, դարձել է քաղաքի երկրորդ երկնային հովանավորը (Ասենք ինչպես Սերվատիուսը Բելգիայում և Հոլանդիայում)։

Սա հետաքրքիր կապ է,  յուրօրինակ երկխոսություն՝ հայկական լուսավորության և նեապոլյան հրաշքի միջև ու կարծես խորհրդանշում է քրիստոնեական Եվրոպայի բազմաշերտ մշակույթը։ Հայ սուրբը այստեղ այլևս օտար չէ․ նա դարձել է Նեապոլի հոգևոր համայնքի մի մասը։

2015 թվականին Նեապոլում տեղի ունեցավ հիշարժան արարողություն՝ նվիրված Գրիգոր Լուսավորչի մասունքների պահպանության և հայ ժողովրդի հոգևոր ժառանգության հիշատակին։ Միջոցառմանը մասնակցեցին Իտալիայի հայկական համայնքի ներկայացուցիչներ, հոգևորականներ և պաշտոնատար անձինք Հայաստանից։

Այս հանդիպումը դարձավ խորհրդանիշ այն կապի, որ շարունակում է գոյություն ունենալ Հայաստանի և Եվրոպայի միջև՝   որն անցնում է դարերի միջով։ Գրիգոր Լուսավորչի գանգի մասունքը Նեապոլում պարզապես հնություն չէ։ Այն խորհրդանշում է լույսի փոխանցումը՝ ոչ միայն հավատքի, այլև մշակութային հիշողության տեսանկյունից։

Նա, ով լուսավորեց Հայաստանը, շարունակում է իր լույսը տարածել Եվրոպայի սրտում՝ Նեապոլի փոքրիկ եկեղեցու մթության մեջ, որտեղ լուռ խոնարհվում են մարդիկ տարբեր ազգերից՝ հայեր, իտալացիներ, ուխտավորներ և զբոսաշրջիկներ։

Տարբեր աղբյուրներից հավաքեց, պատրաստեց` Hay Azian-ը
Տեսանյութը` հոկտեմբերի վերջերին նկարահանել է` Rev. Barthev Gulumian-ը

Did You Know?

The Skull Relic of Saint Gregory the Illuminator in Naples

10.11.2025 / Dutch Review

Hundreds of kilometers away from Armenia, in one of the narrow streets of Naples’ historic center—Via San Gregorio Armeno—stands a church that preserves not only the traditions of Italian faith, but also a fragment of Armenian spiritual history. Here lies the relic of Saint Gregory the Illuminator—his skull—venerated for centuries by Italian believers and Armenian pilgrims alike.

Saint Gregory the Illuminator, the early 4th-century Armenian spiritual leader, was the man who transformed Armenia into the first officially Christian nation in 301 AD. His life and legacy embody devotion, suffering, and resurrection. According to tradition, his body was buried somewhere in the mountains of the Ararat valley, yet over the centuries his relics were dispersed to various holy centers—Constantinople, Jerusalem, and, eventually, Italy.

From Constantinople to Naples

Historical accounts suggest that in the 8th century, a group of Armenian nuns who had moved from Constantinople to Italy brought with them a portion of Gregory’s relics. Their convent in Naples later became the Church of San Gregorio Armeno, which to this day bears the saint’s name.

The church was constructed between the 6th and 8th centuries, built over the remains of ancient Roman structures. Beneath its main altar lies a small chamber said to contain the relics of Saint Gregory. For Neapolitans, this relic is more than a foreign artifact—it has become an inseparable part of the city’s spiritual heritage.

Saint Gennaro and Saint Gregory: A Spiritual Dialogue

Naples is famously known as the city of Saint Gennaro, its principal patron saint, whose name is associated with miracles and the mysterious liquefaction of his blood. Yet some locals believe that Saint Gregory the Illuminator, resting in foreign soil, has become the city’s “second heavenly protector”—much like Saint Servatius in Belgium and the Netherlands.

This creates a fascinating spiritual link—a dialogue between Armenian enlightenment and Neapolitan miracle, symbolizing the richly layered faith traditions of Christian Europe. In Naples, the Armenian saint is no longer a stranger; he has become part of the city’s living religious community.

Modern Connections

In 2015, a solemn ceremony was held in Naples to honor Saint Gregory’s relics and to celebrate the enduring spiritual bond between Armenia and Italy. Representatives of the Armenian community in Italy, clergy, and officials from Armenia participated in the event.

The commemoration became a symbol of the connection that continues to unite Armenia and Europe—a bridge of faith and culture that spans centuries.

A Light That Never Fades

The skull relic of Saint Gregory in Naples is far more than a historical artifact. It represents the transmission of light—a light of faith and memory that transcends geography. The saint who once illuminated Armenia continues to shine at the heart of Europe, within the dim chapel of a small Neapolitan church, where pilgrims and visitors—Armenians, Italians, and others—bow in silent reverence.

Compiled and written by Hay Azian Video footage (October 2025) courtesy of Rev. Barthev Gulumian