«Նիդերլանդական օրագիրը» և Հայկական լեռնաշխարհի մշակութային ժառանգության օմբուդսմենի գրասենյակը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ին նամակ են ուղարկել

 

«Նիդերլանդական օրագիրը» և Հայկական լեռնաշխարհի մշակութային ժառանգության օմբուդսմենի գրասենյակը ՅՈՒՆԵՍԿՕ՝ Միավորված ազգերի կրթական, գիտական և մշակութային կազմակերպությանը (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, UNESCO) և համապատասխան հանձնաժողովներին նամակ են հղել Ադրբեջանի Հանրապետությունում մշակութային ժառանգության նկատմամբ տարվող քաղաքականության վերաբերյալ։ Մասնավորապես՝ վերջին տասնամյակների ընթացքում փաստացի արձանագրվում են միտումներ, որոնք վկայում են հայկական մշակութային արժեքների համակարգված, յուրացման, վերաշարադրման կամ ոչնչացման շարունակական փորձերի մասին։
Ներկայացնում ենք նամակի տեքստը (Հայերեն, անգլերեն):
---------------------------

UNESCO – Division of Cultural Heritage
7, Place de Fontenoy
75352 Paris 07 SP, France

Email: info@unesco.org

Ադրբեջանի կողմից հայկական մշակութային ժառանգության համակարգված յուրացման մասին
https://my.mamul.am/am/post/1119033
https://www.nidoragir.com/2025/06/on-systematic-appropriation-of-armenian.html
https://niderlandakan.livejournal.com/658023.html

Մեծարգո ներկայացուցիչներ,
Հայաստանի Հանրապետությունից և Սփյուռքից բազմաթիվ կազմակերպություններ, ակադեմիական կառույցներ և անհատներ խորապես մտահոգված են Ադրբեջանի Հանրապետությունում մշակութային ժառանգության նկատմամբ տարվող քաղաքականությամբ։ Մասնավորապես՝ վերջին տասնամյակների ընթացքում փաստացի արձանագրվում են միտումներ, որոնք վկայում են հայկական մշակութային արժեքների համակարգված յուրացման, վերաշարադրման կամ ոչնչացման փորձերի մասին։

Մենք սիրով ներկայացնում ենք փաստարկված նյութ, որը հիմնված է միջազգային ճանաչում ունեցող փաստաթղթերի, ակադեմիական հետազոտությունների և տեղական գրավոր աղբյուրների վրա։ Տվյալ փաստաթուղթը պարունակում է կոնկրետ ոլորտներ, որոնցում արձանագրվել են հետևյալ երևույթները.

Խոհանոցի յուրացում – տոլմա, լավաշ, խաշ և այլ ուտեստներ ներկայացվում են իբրև «ադրբեջանական», չնայած դրանց հայոց մշակույթում բազմադարյան ներկայությանը։ Լավաշը UNESCO-ն 2014-ին ճանաչել է որպես Հայաստանի ոչ նյութական մշակութային ժառանգություն։

Երաժշտական գործիքների վերագրում – դուդուկը, որն ընդգրկված է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ցանկում իբրև հայկական գործիք, պարբերաբար վերագրվում է ադրբեջանական մշակույթին։

Ճարտարապետության հնագոյացությունների չեղարկում կամ կեղծում – հատկապես Նախիջևանի խաչքարերի ոչնչացումը (2005–2006), որը արձանագրվել է նաև ICOMOS-ի զեկույցներում, ինչպես նաև Արցախի հայկական եկեղեցիների ալբանականացման քարոզչությունը։
ICOMOS–ի և UNESCO–ի համատեղ զեկույցները հստակ փաստում են, որ՝ 1998թ. ոչնչացվել է ≈800 խաչքար.
2002–2003թթ. մնացածները լիկվիդացվեցին, և 2005թ. ամբողջ գերեզմանոցի տարածքում՝ բազմաթիվ խաչքարեր լիակատար կոտրվեցին, հրկիզվեցին զինվորների ներգրավմամբ` ռազմական կառույց ստեղծելու անվան տակ:

https://www.icomos.org/public/risk/2002/azerbaijan2002.htm?utm_source=chatgpt.com

Caucasus Heritage Watch–ի 2022 թվականի զեկույցը փաստում է, որ 1997–2011թթ․ ընթացքում ոչնչացվել է 108 միջնադարյան և հնադարյան եկեղեցի, վանք և գերեզմանոց (~98 %-ը):

https://www.researchgate.net/publication/363838259_Silent_Erasure_A_Satellite_Investigation_of_the_Destruction_of_Armenian_Cultural_Heritage_in_Nakhchivan_Azerbaijan

Պատմության վերաշարադրում – Ադրբեջանի՝ որպես պետության հայտնության ժամանակագրությունը (1918թ․), անտեսվում է, երբ խոսքը վերաբերում է հայկական մշակույթի հազարամյակային շերտերի յուրացման փորձերին։

Մենք խնդրում ենք, որ նշված հարցերը քննարկման առարկա դարձվեն համապատասխան հանձնաժողովների մակարդակով, ներառյալ.
1.UNESCO-ի ոչ նյութական ժառանգության պաշտպանման ենթահանձնաժողովը,
2.Մշակութային ժառանգության պաշտպանության միջազգային փորձագիտական խորհրդատվական մարմինները,
3.ՄԱԿ-ի Մշակութային իրավունքների հատուկ զեկուցողի գրասենյակը։

Ցանկացած տեսակետի կամ միջնորդության համար պատրաստ ենք տրամադրել հետևյալ փաստաթղթերը՝
Մանրամասն փաստաթուղթ՝ նշված բոլոր օրինակներով և աղբյուրներով (միացված հավելվածով),
Զեկույց Նախիջևանի խաչքարերի ոչնչացման վերաբերյալ,
Խնդրում ենք Ձեր կողմից հնարավորության դեպքում արձագանքել, ինչպես նաև տեղեկացնել հնարավոր քայլերի մասին։
Մշակութային ժառանգության պաշտպանությունը միայն պատմական կամ ազգաբնակչական հարց չէ. այն համամարդկային քաղաքակրթական պատասխանատվություն է։

Խոնարհանքով՝

Ա. Կնյազյան,
«Նիդերլանդական օրագիր», dear.press@yandex.ru

Հ.Ավանեսով,
Հայկական լեռնաշխարհի մշակութային ժառանգության օմբուդսմենի գրասենյակ, hovikavanesow@gmail.com
Հեռ. +37477212396
17.06.2025թ



UNESCO – Division of Cultural Heritage
7, Place de Fontenoy
75352 Paris 07 SP, France
Email: info@unesco.org

On the systematic appropriation of Armenian cultural heritage by Azerbaijan

https://my.mamul.am/am/post/1119033
https://www.nidoragir.com/2025/06/on-systematic-appropriation-of-armenian.html
https://niderlandakan.livejournal.com/658023.html

Dear Esteemed Representatives,
Numerous organizations, academic institutions and individuals from the Republic of Armenia and the Diaspora are deeply concerned about the policy pursued towards cultural heritage in the Republic of Azerbaijan. In particular, in recent decades, trends have been recorded that indicate attempts at the systematic appropriation, rewriting or destruction of Armenian cultural values.

We are pleased to present a substantiated material based on internationally recognized documents, academic research and local written sources. This document contains specific areas in which the following phenomena have been recorded:

Culinary appropriation – dolma, lavash, khash and other dishes are presented as “Azerbaijani”, despite their centuries-old presence in Armenian culture. Lavash was recognized by UNESCO as an intangible cultural heritage of Armenia in 2014.

Attribution of musical instruments – the duduk, which is included in the UNESCO list as an Armenian instrument, is regularly attributed to Azerbaijani culture.
Destruction or falsification of architectural monuments – in particular, the destruction of the khachkars in Nakhichevan (2005–2006), which was also recorded in ICOMOS reports, as well as the propaganda of the Albanianization of Armenian churches in Artsakh.
The joint reports of ICOMOS and UNESCO clearly state that: ≈800 khachkars were destroyed in 1998.
In 2002–2003, the rest were liquidated, and in 2005, numerous khachkars throughout the cemetery were completely broken and set on fire with the involvement of soldiers under the guise of creating a military structure.

https://www.icomos.org/public/risk/2002/azerbaijan2002.htm?utm_source=chatgpt.com

The 2022 report of the Caucasus Heritage Watch documents that in 1997–2011 During the period, 108 medieval and ancient churches, monasteries and cemeteries (~98%) were destroyed.

https://www.researchgate.net/publication/363838259_Silent_Erasure_A_Satellite_Investigation_of_the_Destruction_of_Armenian_Cultural_Heritage_in_Nakhchivan_Azerbaijan

Rewriting History – The chronology of Azerbaijan’s emergence as a state (1918) is ignored when it comes to attempts to appropriate the millennial layers of Armenian culture.
We ask that the above issues be discussed at the level of relevant committees, including:

1. UNESCO Sub-Commission for the Safeguarding of the Intangible Heritage,
2. International Expert Advisory Bodies for the Safeguarding of Cultural Heritage,
3. Office of the UN Special Rapporteur on Cultural Rights.

For any point of view or mediation, we are ready to provide the following documents:
Detailed document with all the mentioned examples and sources (appendix attached),
Report on the destruction of Nakhichevan khachkars.
Comprehensive presentation of the application in PDF format.
Please, respond if possible, as well as inform about possible steps.
Protection of cultural heritage is not only a historical or ethnic issue. It is a universal human civilizational responsibility.

Sincerely,

Ashot Knyazyan,
"Diary of the Netherlands", dear.press@yandex.ru

Hovik Avanesov, hovikavanesow@gmail.com, +37477212396
Ombudsman for the Cultural Heritage of the Armenian Highlands
17.06.2025

On the systematic appropriation of Armenian cultural heritage by Azerbaijan

 

15.06.2025/Nid.oragir/editorial column

Over the past decades, Azerbaijan has been pursuing a clear and purposeful policy of reshaping its cultural identity, one of the key directions of which is the appropriation of the cultural heritage of neighboring peoples, especially the Armenian people. This process has taken various forms, from the attribution of culinary traditions and musical instruments to the policy of falsifying the origin of architectural monuments and even their destruction.

Culinary culture, as a sensitive element of the identity of peoples, has become the forefront of this appropriation. Armenian dolma, which was first mentioned in medieval historiography, is presented as an Azerbaijani dish, although according to dozens of academic sources it is one of the pillars of Armenian cuisine. The same applies to khash, the ritual nature and traditions of which are clearly associated with the Armenian people, having been mentioned as early as the 13th century by Stepanos Orbelian. In the case of lavash, the Azerbaijani claims not only are devoid of any historical basis, but also directly contradict the fact officially recorded by UNESCO in 2014, when lavash was recognized as an intangible cultural heritage of Armenia.

A similar trend has developed in the field of music. The duduk, a symbol of Armenian folk music, which has sounded in the Armenian highlands for thousands of years, has been included in the UNESCO World Heritage List as an exclusively Armenian musical instrument. However, Azerbaijani cultural policy periodically tries to present this instrument as part of the Caucasian or its own heritage, ignoring not only historical sources, but also documents from international institutions.

Cultural appropriation takes on a more harsh and dangerous expression in the case of architectural monuments. For centuries, Armenian monasteries, churches and khachkars have been an integral part of the civilization of the region. The destruction of hundreds of khachkars in Nakhichevan’s Julfa in 2005–2006, which date back to the 9th–15th centuries, was recorded in reports by both the academic community and international organizations, in particular ICOMOS and UNESCO. These khachkars were not preserved or re-instated, but simply erased from the country in an attempt to eliminate the trace of the Armenian presence. The Armenian churches in Artsakh, from Dadivank to Kanach Jam, are presented as an “Albanian heritage”, despite the existence of clear architectural and epigraphic inscriptions that prove their Armenian origin, also confirmed by numerous Western scholars, including Patrick Donabedian and Thomas de Waal.

In this context, it is also necessary to address the history of Azerbaijan as a state unit. Until 1918, when the Azerbaijan Democratic Republic was established, no state called “Azerbaijan” existed in the Caucasus. There were various khanates in that territory: Ganja, Baku, Karabakh, etc., which were under the influence of Persia and then the Russian Empire. In other words, the territories in which Armenia had been creating its culture for centuries were incorporated into the newly created state, with the already existing Armenian heritage.

The picture becomes more complete when we realize that Azerbaijani cultural policy is not limited to appropriation. It is also accompanied by targeted rewriting, attempts to introduce falsifications in the field of archeology and historiography, as well as propaganda on international platforms that contradicts all solid facts.

Armenian culture is a civilizational heritage passed down from the depths of centuries, proven by both written and material sources. The records of international organizations, authoritative academic research, and the exceptional continuity of Armenian culture leave no room for doubt, as a result of which Azerbaijan cannot really deny the nature of its policy of appropriation in a substantiated manner.

Therefore, these Azerbaijani actions should be qualified not only as an attempt of cultural falsification, but also as a systematic encroachment on cultural rights and heritage, which must be recorded and condemned at the international level.

This article will be sent in an official form to international organizations, in a concise style, neutral language, with factual references, and a clear message.
✅ To UNESCO,
✅ To ICOMOS,
✅ To the Council of Europe,
✅ To the UN Special Rapporteur on Cultural Rights,
✅ Or to other international cultural organizations.

ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԽԱՇԸ, ԽՈՐՈՎԱԾԸ ԵՎ ԱԴՐԲԵՋԱՆԱԿԱՆ «ԽԱՍՅԱԹԸ»

ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԽԱՇԸ, ԽՈՐՈՎԱԾԸ ԵՎ ԱԴՐԲԵՋԱՆԱԿԱՆ «ԽԱՍՅԱԹԸ»
15.06.2025/Նիդ.օրագիր/խմբագրի սյունակ
Ադրբեջանի կողմից հայկական մշակութային ժառանգության համակարգված յուրացման մասին
Վերջին տասնամյակների ընթացքում Ադրբեջանը վարում է մշակութային ինքնության վերաձևման հստակ և նպատակային քաղաքականություն, որի առանցքային ուղղություններից մեկը հարևան ժողովուրդների՝ հատկապես հայ ժողովրդի մշակութային ժառանգության յուրացումն է։ Այս գործընթացը կրել է տարբեր դրսևորումներ՝ սկսած խոհանոցային ավանդույթների և երաժշտական գործիքների վերագրումից, մինչև ճարտարապետական կոթողների ծագման կեղծման և անգամ նրանց ոչնչացման քաղաքականություն։

Խոհանոցային մշակույթը, որպես ժողովուրդների ինքնության զգայուն տարր, դարձել է այս յուրացման առաջնագիծը։ Հայկական տոլման, որն առաջին անգամ հիշատակվել է դեռևս միջնադարյան պատմագրության մեջ, ներկայացվում է որպես ադրբեջանական ուտեստ, չնայած տասնյակ ակադեմիական աղբյուրների վկայությամբ այն հայկական խոհանոցի հիմնասյուներից է։ Նույնը վերաբերում է խաշին, որի ծիսական բնույթը և ավանդույթները հստակորեն կապվում են հայ ժողովրդի հետ՝ հիշատակվելով դեռևս Ստեփանոս Օրբելյանի կողմից XIII դարում։ Լավաշի դեպքում ադրբեջանական պնդումները ոչ միայն պատմական հիմնավորում չունեն, այլև ուղղակիորեն հակասում են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից 2014թ․ պաշտոնապես արձանագրված փաստին՝ երբ լավաշը ճանաչվեց որպես Հայաստանի ոչ նյութական մշակութային ժառանգություն։

Երաժշտության ոլորտում ևս ձևավորվել է նույնպիսի միտում։ Դուդուկը՝ հայ ժողովրդական երաժշտության խորհրդանիշը, որը հազարավոր տարիներ հնչել է հայկական լեռնաշխարհում, ընդգրկվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցանկում՝ որպես բացառապես հայկական երաժշտական գործիք։ Այնուամենայնիվ, ադրբեջանական մշակութային քաղաքականությունը պարբերաբար փորձում է այդ գործիքը ներկայացնել իբրև կովկասյան կամ սեփական ժառանգության մաս՝ անտեսելով ոչ միայն պատմական աղբյուրները, այլև միջազգային կառույցների փաստաթղթերը։

Մշակութային յուրացումը առավել կոշտ և վտանգավոր արտահայտում է ստանում ճարտարապետական հուշարձանների հարցում։ Դարերով հայկական վանքերը, եկեղեցիներն ու խաչքարերը եղել են տարածաշրջանի քաղաքակրթական դիմագծի անբաժանելի մասը։ Նախիջևանի Ջուղայի հարյուրավոր խաչքարերի ոչնչացումը 2005–2006թթ․, որոնք պատկանում էին դեռևս IX–XV դարերին, արձանագրվեց ինչպես ակադեմիական հանրության, այնպես էլ միջազգային կազմակերպությունների՝ մասնավորապես ICOMOS-ի և UNESCO-ի զեկույցներում։ Այդ խաչքարերը ոչ թե պահպանվեցին կամ վերագրվեցին, այլ ուղղակի ջնջվեցին երկրից՝ փորձելով վերացնել հայկական ներկայության հետքը։ Արցախում գտնվող հայկական եկեղեցիները՝ Դադիվանքից մինչև Կանաչ Ջամ, ներկայացվում են իբրև «ալբանական ժառանգություն», չնայած առկա են հստակ ճարտարապետական և վիմագիր արձանագրություններ, որոնք ապացուցում են դրանց հայկական ծագումը՝ հաստատված նաև բազմաթիվ արևմտյան գիտնականների կողմից, ներառյալ Patrick Donabedian-ը և Thomas de Waal-ը։

Այս համատեքստում անհրաժեշտ է անդրադառնալ նաև Ադրբեջանի՝ որպես պետական միավորի պատմությանը։ Մինչև 1918թ․, երբ ստեղծվեց Ադրբեջանի Դեմոկրատական Հանրապետությունը, «Ադրբեջան» անունով որևէ պետություն Կովկասում գոյություն չուներ։ Այդ տարածքում կային տարբեր խանություններ՝ Գյանջայի, Բաքվի, Ղարաբաղի և այլն, որոնք գտնվել են Պարսկաստանի և հետո՝ Ռուսական կայսրության ազդեցության ներքո։ Այսինքն՝ այն տարածքները, որոնցում Հայաստանը դարերով ստեղծել է իր մշակույթը, մուտք գործել են նորաստեղծ պետության կազմ՝ արդեն առկա հայկական ժառանգությամբ։

Պատկերը առավել ամբողջական է դառնում, երբ գիտակցում ենք, որ ադրբեջանական մշակութային քաղաքականությունը չի սահմանափակվում յուրացմամբ։ Այն ուղեկցվում է նաև նպատակային վերաշարադրությամբ, հնագիտության և պատմագրության ոլորտում կեղծումներ մտցնելու փորձերով, ինչպես նաև միջազգային հարթակներում քարոզչությամբ, որը հակասում է բոլոր հիմնավոր փաստերին։

Հայկական մշակույթը դարերի խորքից փոխանցվող քաղաքակրթական ժառանգություն է՝ ապացուցված ինչպես գրավոր, այնպես էլ նյութական աղբյուրներով։ Միջազգային կառույցների արձանագրումները, հեղինակավոր ակադեմիական հետազոտությունները և հայկական մշակույթի բացառիկ շարունակականությունը որևէ կասկածի տեղ չեն թողնում՝ ինչի արդյունքում Ադրբեջանը չի կարող իսկապես հիմնավոր կերպով հերքել իր վարած քաղաքականության յուրացման բնույթը։

Հետևաբար, ադրբեջանական այս գործողությունները պետք է որակվեն ոչ միայն որպես մշակութային կեղծման փորձ, այլ նաև՝ որպես մշակութային իրավունքների և ժառանգության նկատմամբ համակարգված ոտնձգություն, որն անհրաժեշտ է արձանագրել և դատապարտել միջազգային մակարդակով։

Սույն հոդվածը պաշտոնական ձևակերպմամբ կուղարկվի միջազգային կառույցներին՝ ընդգծված ոճով, անգլերեն լեզվով, փաստացի հղումներով և հստակ ուղերձով։
✅ UNESCO-ին,
✅ ICOMOS-ին,
✅ Եվրոպական խորհրդին,
✅ ՄԱԿ-ի Մշակութային իրավունքների հատուկ զեկուցողին

On the systematic appropriation of Armenian cultural heritage by Azerbaijan

15.06.2025/Nid.oragir/editorial column

Over the past decades, Azerbaijan has been pursuing a clear and purposeful policy of reshaping its cultural identity, one of the key directions of which is the appropriation of the cultural heritage of neighboring peoples, especially the Armenian people. This process has taken various forms, from the attribution of culinary traditions and musical instruments to the policy of falsifying the origin of architectural monuments and even their destruction.

Culinary culture, as a sensitive element of the identity of peoples, has become the forefront of this appropriation. Armenian dolma, which was first mentioned in medieval historiography, is presented as an Azerbaijani dish, although according to dozens of academic sources it is one of the pillars of Armenian cuisine. The same applies to khash, the ritual nature and traditions of which are clearly associated with the Armenian people, having been mentioned as early as the 13th century by Stepanos Orbelian. In the case of lavash, the Azerbaijani claims not only are devoid of any historical basis, but also directly contradict the fact officially recorded by UNESCO in 2014, when lavash was recognized as an intangible cultural heritage of Armenia.

A similar trend has developed in the field of music. The duduk, a symbol of Armenian folk music, which has sounded in the Armenian highlands for thousands of years, has been included in the UNESCO World Heritage List as an exclusively Armenian musical instrument. However, Azerbaijani cultural policy periodically tries to present this instrument as part of the Caucasian or its own heritage, ignoring not only historical sources, but also documents from international institutions.

Cultural appropriation takes on a more harsh and dangerous expression in the case of architectural monuments. For centuries, Armenian monasteries, churches and khachkars have been an integral part of the civilization of the region. The destruction of hundreds of khachkars in Nakhichevan’s Julfa in 2005–2006, which date back to the 9th–15th centuries, was recorded in reports by both the academic community and international organizations, in particular ICOMOS and UNESCO. These khachkars were not preserved or re-instated, but simply erased from the country in an attempt to eliminate the trace of the Armenian presence. The Armenian churches in Artsakh, from Dadivank to Kanach Jam, are presented as an “Albanian heritage”, despite the existence of clear architectural and epigraphic inscriptions that prove their Armenian origin, also confirmed by numerous Western scholars, including Patrick Donabedian and Thomas de Waal.

In this context, it is also necessary to address the history of Azerbaijan as a state unit. Until 1918, when the Azerbaijan Democratic Republic was established, no state called “Azerbaijan” existed in the Caucasus. There were various khanates in that territory: Ganja, Baku, Karabakh, etc., which were under the influence of Persia and then the Russian Empire. In other words, the territories in which Armenia had been creating its culture for centuries were incorporated into the newly created state, with the already existing Armenian heritage.

The picture becomes more complete when we realize that Azerbaijani cultural policy is not limited to appropriation. It is also accompanied by targeted rewriting, attempts to introduce falsifications in the field of archeology and historiography, as well as propaganda on international platforms that contradicts all solid facts.

Armenian culture is a civilizational heritage passed down from the depths of centuries, proven by both written and material sources. The records of international organizations, authoritative academic research, and the exceptional continuity of Armenian culture leave no room for doubt, as a result of which Azerbaijan cannot really deny the nature of its policy of appropriation in a substantiated manner.

Therefore, these Azerbaijani actions should be qualified not only as an attempt of cultural falsification, but also as a systematic encroachment on cultural rights and heritage, which must be recorded and condemned at the international level.

This article will be sent in an official form to international organizations, in a concise style, neutral language, with factual references, and a clear message.
✅ To UNESCO,
✅ To ICOMOS,
✅ To the Council of Europe,
✅ To the UN Special Rapporteur on Cultural Rights,
✅ Or to other international cultural organizations.

Հրապարակմանն արձագանքել է Ամստերդամի Սբ. Գրիգոր Նարեկացի կիրակնօրյա դպրոցի ուսուցչուհի ԱԼԻՍԱ ՄՈՎՍԻՍՅԱՆԸ

Հունիսի 9-ին Նիդերլանդական Օրագիրը հրապարակեց վերլուծական հոդված, որը շոշափում էր պետական և հոգևոր ինստիտուտների փոխհարաբերությունների ներկա փուլը՝ համատեքստում ՀՀ վարչապետի կողմից կատարված աղմկահարույց հայտարարության, որով Գարեգին Բ Կաթողիկոսին մեղադրում է կուսակրոնության ուխտի խախտման մեջ։ Մեր հոդվածը միտված էր բարձրաձայնել այն ռիսկերն ու հետևանքները, որոնք այս հայտարարությունն ունի պետություն-եկեղեցի հարաբերությունների, իրավական գործընթացների և ամբողջ Սփյուռքի համար։ Մեր Հրապարակմանն արձագանքել է Ամստերդամի Սբ. Գրիգոր Նարեկացի կիրակնօրյա դպրոցի ուսուցչուհի ԱԼԻՍԱ ՄՈՎՍԻՍՅԱՆԸ

Բոլորովի հաճելի չէր այս թեմայով խոսելը, բայց իմ պարտքն եմ համարում արձագանքել հրապարակմանը՝ տեսնելով այն վնասը, որ հասցվում է Հայ Առաքելական Եկեղեցուն: Կան հարցեր, որոնց քննարկումը ցանկալի չէ, իսկ դրանց գոյության դեպքում պետք է լուծվեն լուռ՝ չվնասելով կարևորն ու արժեքավորը:

Այսօր հայ իրականությունը հայտնվել է չափազանց ծանր վիճակում: Դիտարկենք ի՞նչ ունենք այսօր. Հայկական պետականությունը և Հայ Առաքելական եկեղեցին:

Հայկական պետականությունը (ոչ իշխանությունը) բացարձակ արժեք է և այն հայ ժողովրդի ֆիզիկական անվտանգության երաշխավորն է: Սակայն մեր պետությունը այսօր չի կարողանում կատարել իր ստեղծման հիմնական գործառույթը՝ հայ ժողովրդի անվտանգության ապահովումը սեփական հայրենիքում 2020 թ. պատերազմի (դեռևս չվերականգնված բանակով), արտաքին հարվածների, ներպետական ուժերի միմյանց ոչնչացնող պայքարի, նախկին ու ներկա իշխանությունների (բոլորն էլ ունեն չափազանց ցածր վարկանիշ) կատարած սխալների կամ անկարողության պատճառով ու հետևանքով:

Երկրորդը Հայ Առաքելական եկեղեցին է, այն ազգային եկեղեցի է, մեր ինքնությունը կերտող հազարամյա կառույց , որ միշտ եղել է իր ժողովրդի կողքին և պետք եղած դեպքում տեր կանգնել նրան: Նա այսօր էլ (մասնավորապես վերջին տարիներին) շարունակում է պատվով կատարել իր առաքելությունը, ունի բարձր վարկանիշ և հարգվում է սեփական ժողովրդի կողմից: Այսօր այն Սփյուռքում տարբեր համայնքային կազմակերպությունների հետ զբաղված է միլիոնավոր հայերի ինքնության պահպանման գործով: Համախմբելով իր շուրջ երիտասարդությանը՝ նրան պաշտպանում է զանազան այլասերումներից: Եկեղեցին կատարում է նաև բարեգործական հսկայական աշխատանք:

Պետք է շատ լավ հասկանալ, որ Հայ ազգային հազարամյա եկեղեցին չի կարող լինել սովորական կրոնական մի կազմակերպություն, ինչպես աղանդավորական այս կամ այն կազմակերպություններն են, որ, օգտվելով անկախության տարիներին ժողովրդի սոցիալ-տնտեսական ծանր վիճակից, օտար երկրներից մուտք գործեցին Հայաստան:

Հայ Եկեղեցին կարող է և պարտավոր է մասնակից լինել իր ժողովրդի առջև կանգնած մարտահրավերների լուծմանը, իր հեղինակությունն օգտագործել ցեղասպանված արցախահայության իրավունքների պաշտպանության գործին՝ դրանով փորձելով կանխել նոր ահավոր աղետը, որ հյուսվում է մեր ժողովրդի շուրջ:

Խրախուսելի է տեսնել, որ այն ջանք չի խնայում իր հնարավորություններն օգտագործել միջազգային հարթակներում՝ պաշտպանելով մեր ազգին ու պետությանը հուզող խնդիրների հարցում: Հենց սա էլ դուր չի գալիս Ադրբեջանի իշխանությանը, որը ցանկանում է թուլացնել ու քայքայել մեր ինքնությունը պահպանող այս կարևոր կառույցը: Կարևոր է նշել վերջին օրերի դեպքերի հաջորդականությունը, որ նախորդեցին ներքաղաքական այս իրավիճակին: Մայիսի 22-ին եղել էր Ալիևի կողմից հայտարարություն 300000 ադրբեջանցիներ իրենց ժառանգներով Հայաստանում բնակեցման մասին:

Այնուհետև եղել էր Կովկասի մուսուլմանների ղեկավար Փաշազադեի հայտարարությունն այն մասին, որ «Հայ Առաքելական Եկեղեցին վտանգ է հանդիասանում տարածաշրջանի երկրների համար», Սուրբ Էջմիածնի Մայր Տաճարը գտնվում է «պատմական ադրբեջանական հողերում» և իրենք պատրաստվում են ադրբեջանցիների բնակեցումից հետո իսլամական թեմեր բացել Երևանում և Էջմիածնում: Միաժամանակ կասկածի տակ էր դնում Էջմիածնում Մեր Եկեղեցու պահպանման հարցը: Հայոց կաթողիկոսը պատշաճ կերպով պատասխանել էր Փաշազադեին:

Այնուհետ մայիսի 26-ին վեհափառի առաջարկով Շվեյցարիայում կայացավ Եկեղեցիների Համաշխարհային Խորհրդի կազմակերպած համաժողովը, որտեղ նրա կողմից ներկայացվեց 2020 թվականի պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանի կատարած ռազմական հանցագործությունների, իր բնօրրանում հայ ժողովրդի էթնիկ զտման, Արցախի քրիստոնեական ու պատմամշակութային հուշարձանների ոչնչացման և հայ գերիների մասին: Եվ ահա միջազգային համաժողովի հենց հաջորդ օրը երկրի ղեկավարը և կինը (հաջորդ օրերին նրանց են միանում իշխանության մյուս անդամները) արշավ են սկսում հայ եկեղեցու նկատմամբ: Ինչպես երևում է կնոջ գրառումից՝ շատ վրդովվել էին Արցախի մասին անցկացված համաժողովում վեհափառի ելույթից: Կինը հոգևորականներին անվանում է «մանկապիղծներ» ու «մոլագարներ»: Վարչապետը եկեղեցիներն անվանում է «չուլանացած», արվում են անպարկեշտ ու հայհոյախառն, պետության ղեկավարին անհարիր արտահայտություններ, և հանկարծ մեջտեղ է բերվում կաթողիկոսի կողմից եկեղեցական կարգի խախտման հարցը: Մի երկու օրվա ընթացքում այն ամբողջովին արհեստականորեն հասցվում է «ազգային անվտանգության սպառնալիք»-ի մակարդակի խնդրի և պահանջում անմիջապես ստեղծել խմբեր, գործուն միջոցներով եկեղեցին ազատել կաթողիկոսից, փոխել սահմանադրությունը, կազմակերպել նոր ընտրություններ, որին անպայման պետք է մասնակցի իշխանությունը: Արդեն մի շաբաթ է իշխանության նախաձեռնությամբ երկիրը խառնվել է իրար՝ նորից խորացնելով ժողովրդի բաժանումը տարբեր խմբերի (արդեն որերորդ անգամ): Հիշեցնենք, որ Հայ Եկեղեցին սահմանադրությամբ անկախ է պետությունից:

Իսկ հիմա մի քանի հարց. այս ծանր իրավիճակում, երբ պատերազմը թակում է երկրի դուռը, ո՞րն է ավելի մեծ վտանգ մեր պետության և ազգի անվտանգության համար. օրեցօր անխուսափելի դարձող պատերազմը և «խաղաղության» պայմանագիրը, որի համաձայն, (ինչպես փաստում է իշխանությունը) 300000 ադրբեջանցիներ բնակվելու են Հայաստանում, թե՞ կաթողիկոսի կողմից եկեղեցական կարգի խախտումը: Եվ այդ ֆոնի վրա որքանո՞վ է երկրի քաոսացումը և ժողովրդի էլ ավելի մասնատումը նպաստում նրա անվտանգությանը: Եվ վերջապես, ի՞նչ նպատակ է հետապնդում վարչապետը՝ վարկաբեկելով եկեղեցին: Խանգարո՞մ է նրան եկեղեցու բարձր վարկանիշը, խանգարո՞ւմ է «խաղաղության» պայմանգրի կնքմանը, «մեղավո՞ր» է փնտրում գալիք նոր աղետների համար, նախընտրական արշավում միավոր է ուզում հավաքե՞լ, ուզու՞մ է հաճոյանալ թշնամուն ՝ հերթական անգամ հարձակվելով մեր սրբությունների և ինքնության վրա, զբաղվա՞ծ է երկրի առջև առաջնահերթ խնդիրների լուծման գործով, եկեղեցու ուշադրությունն է հրավիրո՞ւմ նրանում առկա խնդրի վրա, թե՞ ուզում է քաղաքական շանտաժի ենթարկելով փոխարինել կաթողիկոսին իրեն հլու-հնազանդ այնպիսի մեկով, որը ևս կուրանա և կասկածի տակ կդնին ցեղասպանությունը, պատմությունը, լեզուն կիջեցնի փողոցային, հայհոյախառն մակարդակի, հայրենիքը կանվանի «մնացորդ», կհրաժարվի հայի արժեհամակարգը համարվող բոլոր սրբություններից և այլն: Եզրակացությունը թող ընթերցողն անի: Վարչապետի գործերի և արտահայտությունների տպավորությունն այն է, որ նրան օտար և անընդունելի է հայի ինքնությունը կազմող ողջ համակարգը:

Նա լծվել է թուլացած պետականության կողքին Հայ Առաքելական Եկեղեցին արժեզրկելու և թուլացնելու գործին՝ ի ուրախություն թշնամու: Եթե կա խնդիր եկեղեցու ներսում, կա կարգի խախտում, ապա այն պետք է լուծվի միայն եկեղեցու ներքին կանոնադրության սահմաններում: Դրա համար եկեղեցին ունի բոլոր հնարավորությունները:

Իշխանությունը, ըստ Հայաստանի սահմանադրության, տարանջատված է եկեղեցուց, նա այդտեղ ոչ մի գործ չունի և իրավասու չէ անելու: Իսկ ի՞նչ վերաբերում է Ձեր վերլուծությանն ու նրա հրապարակմանը:

Ի՞նչ նպատակ ունի այն: Ի՞նչ է շահում թերթը, Դուք, բոլորս: Եթե տեղեկացնում եք Հայաստանի ներքաղաքական կյանքին, ապա ավելի լա՞վ չէր լինի այն ներկայացնել ամբողջությամբ, ոչ թե՝ կիսատ՝ հարվածելով Սփյուռքի միակ կառույցին, որի շուրջ են համախմբված միլիոնավոր հայեր, առանց որի մեր երեխաներն ու թոռները շատ արագ կբռեն ուծացման ճանապարհը: 1918 թվականից հետո առանց այն էլ մեր քաղաքական էլիտան(ներկա և նախկին) հաջողությամբ մասնատել է ազգին բոլոր մակարդակներով, հնարավոր գրեթե բոլոր ձևերով, անգամ իրենց ընտանիքներում: Երևի վերջին մասնատումը պահված էր եկեղեցու համար: Չնայած բոլորս ունենք տարբեր կարծիքներ, այնուամենայնիվ փորձում ենք այն չբերել համայնքներ՝ դրանց նորմալ գործունեությունը չխաթարելու համար: Ինչու եք դո՞ւք լծվել հոլանդահայության մասնատման գործին՝ շատ լավ իմանալով, որ հոլանդահայերի շրջանում կան նաև այլ կարծիքներ: Հուսամ թերթը մաս չի դարձել ստեղծվող «նոր Սփյուռքի» ծրագրին, որի մեջ պետք է լինեն միայն իշխանական կողմնորոշում ունեցողները:

2018 թվականից հետո կատարվածը պետք է մեզ դաս լիներ: Ափսոս է թերթի խմբագրության տարիների աշխատանքը: Այն արդեն դարձել է բոլոր հոլանդահայերինը՝ իր շուրջ համախմբելով հազարավոր ընթերցողների: Պետք չի թերթը դարձնել ներազգային, երկրի և ազգային եկեղեցու հեղինակությանը միայն վնասող խառնակությունների հարթակ՝ ըստ ձեր անձնական քաղաքական կողմնորոշման (դրա համար կան անձնական էջեր): Արդեն շատ ցավալի է այն, ինչ կատարվում է մեր երկրում: Եվ մեզ լրիվ բավարար են արտաքին մարտահրավերները: Այս ծանր իրավիճակում թերթի հրապարակումներում հարցին պետք է նայել ոչ թե անձնական նախընտրությունների տեսանկյունից, այլ նայել թե ինչ է կատարվում մեր ազգի ու երկրի շուրջ և ովքեր են այս ամենի շահառուները:

Թող միշտ կանգուն մնան Հայոց պետականությունը և Հայ Եկեղեցին: Իշխանությունները կգան ու կգնան, միայն նրանց լավ ու վատ գործերը կմնան:

Հարգանքով՝ Ալիսա Մովսեսյան

Ֆեյսբուքյան հարթակում Տիկին Ալիսա Մովսիսյանը «Հայոց Աշխարհ» օգտատիրոջ անվամբ նաև այսպիսի մեկնաբանություն էր թողել:

Ո՞վ է այս հոդվածի հեղինակը: Նման թեմա վերլուծողը պարտավոր է գրել իր անունը հոդվածի տակ: Հոլանդահայ թերթում խնդրի նման հապճեպ ու մակերեսային մեկնաբանությունը ՝ առանց պատճառահետևանքային վերլուծության (որտեղից թելադրվեց այս «հոգևոր ճգնաժամի» օրակարգը, ինչու՞ հիմա, ինչպե՞ս առաջ քաշվեց այս հարցը և ի՞նչ նպատակով) աներևակայելի էր և չափազանց վնասակար: Սա ուղիղ հարված է Հայ Առաքելական Եկեղեցուն: Այն եկեղեցուն, որ հայ ինքնության անբաժանելի մասն է հազարավոր տարիներ: Սա հարված է մեր ինքնության հիմնասյուն հանդիսացող միակ, դեռևս ամուր պահպանված կառույցին: Սա բոլորովին էլ անմեղ վերլուծություն չէ հայաստանյան այսօրվա իրականությունն իմացողի համար: Անհնար էր պատկերացնել, որ Սփյուռքում հային հայ պահող հիմնական կառույցի դեմ կլիներ նման հրապարակում: Մինչ այժմ կարծել ենք, թե« Նիդերլանդական օրագիրը» միտված է հոլանդահայերին համախմբելու և նրա հաջողություններն ու խնդիրները ներկայացնելու և հարգանք ունի Հայ Եկեղեցու նկատմամբ: Եթե սա ինչ-որ մեկի անձնական թերթն է, ասեք իմանանք: Ի միջի այլոց, Հայ Առաքելական Եկեղեցու հարցերը վերաբերում են միայն ու միայն այդ եկեղեցու հետևորդներին, մյուսները կատարել են իրենց ընտրությունը:

(Սույն հոդվածը զուտ Ալիսա Մովսեսյանի անձնական տեսակետն է, որի վերաբերյալ Նիդերլանդական օրագրիրն իր  նկատառումներն  ունի):

«Նիդերլանդական Օրագրի» պարզաբանումը՝ Ալիսա Մովսիսյանի արձագանքին 

«Նիդերլանդական Օրագրի» կողմից,- Հունիսի 9-ի`«Նիկոլ Փաշինյանի կաթողիկոսին ուղղված նոր հայտարարությունն ու դրա օրինական հիմքերը» վերնագրով հոդվածին Ալիսա Մովսիսյանի արված արձագանքին

«Նիդերլանդական Օրագրի» հունիսի 9-ի վերլուծական հրապարակումը, որը նվիրված էր Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի՝ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին Երկրորդի մասին արված հայտարարությանը, նպատակ ուներ լուսաբանել պետություն-եկեղեցի հարաբերությունների մեջ առաջացած նոր իրողությունը։ Վերլուծությունը խարսխված էր բացառապես հրապարակային հայտարարությունների, իրավական կարգավորումների, բարոյական-հասարակական ընկալումների վրա՝ առանց ուղղակի մեղադրանքների կամ որևէ անձի վարկաբեկման։

Ցավոք արձանագրեցինք, որ տիկին Լարիսա Մովսիսյանի արձագանքը, ի հեճուկս  ներբողային տեքստի, փաստացի խորապես հեռանում է մեր հոդվածի բովանդակությունից, չի անդրադառնում հոդվածում զետեղված վերլուծական շեշտադրումներին, և փոխարենը կենտրոնանում է մեր նկատի չառնված ենթադրությունների, քաղաքական կողմնորոշման վերաբերյալ անհիմն մեղադրանքների և Հայոց Առաքելական Եկեղեցու շուրջ այլընտրանքային մեկնաբանությունների վրա։  Այս դիտանկյունով ավելի տեղին ու շահեկան կլիներ, որ տիկին Ալիսան հանդես գար առանձին հոդվածով, քան այն ներկայացներ, որպես մեր հոդվածին արձագանք: 

Ինչի մասին է մեր հոդվածը
Մեր հրապարակման առանցքը հետևյալ հարցադրումներն էին.
Ինչու և ինչ համատեքստով է վարչապետը նման հայտարարությամբ հանդես եկել։Ի՞նչ իրավական և քաղաքական հետևանքներ կարող է ունենալ այդ հայտարարությունը։
Ինչպե՞ս է սա անդրադառնալու պետություն-եկեղեցի սահմանազատված հարաբերությունների վրա՝ ՀՀ Սահմանադրության շրջանակում։
Եվ, ամենակարևորը, ինչպե՞ս է այս խնդիրը ազդելու սփյուռքի կառույցների վրա, որոնցից շատերը գործակցում են հենց եկեղեցու միջոցով։
Հոդվածը կառուցված է փաստերի, իրավական հիմնավորումների, գործող Սահմանադրության սկզբունքների և բարոյական, քաղաքական վերլուծության վրա։ Այն ներառում է նաև լուծումների մատնանշում, ոչ թե միակողմանի պիտակավորում։
Հոդվածը չեզոքության պահպանմամբ փորձ էր հստակեցնել պետություն-եկեղեցի սահմանազատման շրջանակներում ի հայտ եկող խնդիրների ազդեցությունը ոչ միայն ներպետական, այլև Սփյուռքի համայնքային կազմակերպվածության վրա։ Խնդիրի քաղաքականացումը և հասարակական բևեռացումը հիմք տվեցին վեր հանելու այն ռիսկերն ու հետևանքները, որոնք կարող են առաջանալ, երբ կրոնական կառույցի ներքին ճգնաժամը դառնում է լայն հանրային դիսկուրսի թեմա

Ինչի մասին չԷ մեր հոդվածը

Մենք չենք թիրախավորել Հայ Առաքելական Եկեղեցու արժեքները, նշանակությունը, պատմական դերը և չենք բարձրացրել անձնական մեղադրանքներ։ Հոդվածը կասկածի տակ չի դնում հավատքի և հոգևոր կառույցների կենսունակությունն ու անհրաժեշտությունը։ Ավելին՝ մենք անդրադարձել ենք դրանց կարևորությանը, Սփյուռքի համախմբման գործում դրանց բացառիկ դերին և նշել ենք, որ այս նոր իրավիճակը կարող է ստեղծել ճգնաժամ, եթե չգտնվեն ողջախոհ և իրավական ճանապարհներ իրավիճակը կարգավորելու համար։

Թերևս այսքանով կարող էինք պատասխանել տիկին Ալիսային 2-3 անգամ ավել արված արձագանքին, բայց անցնենք առաջ`ավելի հասկանալի դարձնելու ամեն բան:

Անհամաչափ արձագանք և թեմայից շեղումներ

Տիկին Ալիսա Մովսիսյանի արձագանքն ակնհայտորեն շեղվում է «Նիդերլանդական Օրագրի» հոդվածի բովանդակությունից՝ այն վերածելով ընդհանրական հակաիշխանական հայտարարության, որտեղ բացակայում է բուն վերլուծված նյութին առնչվող կոնկրետ հակափաստարկները։  Տիկին Մովսիսյանի արձագանքի հիմնական մասը նվիրված է Եկեղեցու՝ ազգային նշանակության ու համազգային գործունեության նկարագրությանը, ինչը մենք նույնպես բազմիցս ընդգծել ենք մեր նախորդ հոդվածներում։ Բայց մեր սույն հոդվածի հետ ուղիղ արձագանք գրեթե չկա։ Որոշ դեպքերում արված է հակասական կամ պարզաբանման կարիք ունեցող պնդումներ։

Մինչդեռ մեր հոդվածը չէր առնչվում ոչ Հայ Առաքելական Եկեղեցու բարեգործական առաքելությանը, ոչ էլ նրա միջազգային գործունեությանը։ Մովսիսյանի անդրադարձը՝ սկսած Արցախյան հարցից մինչև միջազգային հարթակներում Վեհափառի ելույթները, որևէ կերպ չի կարող դիտվել որպես համարժեք արձագանք հունիսի 9-ի մեր հոդվածին։ Ավելին՝ նա փոխարինում է մասնագիտական քննախույզ վերլուծությունը ենթադրություններով, հուզական գնահատականներով և կոշտ քաղաքական դիրքորոշումներով։

Անհասկանալի է, օրինակ, ինչպես է համեմատվում պետության ազգային անվտանգության սպառնալիք համարվող «խաղաղության» պայմանագիրը 300,000 ադրբեջանցու վերաբնակեցման ենթադրությամբ՝ կաթողիկոսի անձնական վարքի մասին հայտարարության հետ, երբ մեր հոդվածը բացառում էր անձնական պիտակումներ։ Սա ոչ թե համեմատություն է, այլ թեմատիկ խառնաշփոթ, որը շեղում է ընթերցողին բուն քննարկումից։

Եկեղեցի և պետություն՝ ճգնաժամի նոր փուլ

Մեր հոդվածում առանց գնահատողական լեզվի շեշտադրվել էր այն, որ վարչապետի հայտարարությունն ինքնին կրում է քաղաքական ծանրություն։ Այլ խոսքով՝ բարձրացվել է հարց, որը դուրս է գալիս անձնական բարոյականության գնահատականների շրջանակից և մտնում է սահմանադրական կարգավորման դաշտ։ Եվ այդ հարցադրումը՝ որպես իրավական և բարոյական խնդիր, պահանջում է քննարկում՝ պետական, հասարակական և համայնքային շրջանակներում։ Չկա անձին թիրախավորող արտահայտություն, այլ փորձ է՝ վերլուծելու հետևանքները, որոնք կարող են ի հայտ գալ, եթե եկեղեցու ղեկավարի վերաբերյալ նման մեղադրանքներ  ներսում մնան անլուծելի և հանգեցնեն հանրային ցնցումների։

Տիկին Մովսիսյանի մեկնաբանությունն այս առումով փորձում է լուսաբանել միջազգային քաղաքական ֆոնն ու աշխարհաքաղաքական զարգացումները՝ որպես հնարավոր դրդապատճառ իշխանության՝ եկեղեցուն քննադատելու համար։ Սակայն նրա «թեզերն» առավելապես հիմնված են հիպոթետիկ շղթաների վրա, որոնք չունեն փաստական կապ հոդվածի բուն թեմայի հետ։

Չնայած Ալիսա Մովսիսյանի անհամաչափ արձագանքին ու թեմայից շեղումներին 

Մեզ մտահոգում է այն հանգամանքը, որ տիկին Մովսիսյանն անդրադառնում է Սփյուռքի ներսում կարծիքների գոյությանը՝ հարցադրելով նույնիսկ թերթի նպատակը և խմբագրական արժեհամակարգը։ Սա արդեն դուրս է գալիս լրագրողական կամ փորձագիտական վեճի սահմաններից և վերածվում է ուղիղ ակնարկի՝ կարծիքի ազատության սահմանափակման։ «Նիդերլանդական Օրագրի» առաքելությունն է սփյուռքահայության խնդիրների անաչառ ներկայացումը՝ համահայկական շահի տեսանկյունից։ Հրապարակումն առաջին հերթին միտված էր պաշտպանելու եկեղեցու հեղինակությունը այն վտանգներից, որոնք կարող են ի հայտ գալ, երբ ներքին խնդիրները չեն լուծվում ներքին կարգով։

Ավելին՝ մեր հոդվածում հստակ շեշտադրված էր եկեղեցու՝ որպես ինքնության հենասյան, անփոխարինելի դերը Սփյուռքի պահպանման և ինքնության շարունակության համար։ Այս մասին նույնպես Մովսիսյանը լռում է՝ փորձելով ներկայացնել «Նիդերլանդական Օրագիրը» որպես եկեղեցուն դեմ հանդես եկող կառույց, ինչը ակնհայտ խեղաթյուրում է փաստերը։  Օրինակ.

Մովսիսյանը  բարձրացնում է հոդվածի հեղինակի հարցը՝ փորձելով դրա վրա կառուցել ամբողջ հրապարակման անվստահելիության պնդումը։ 

Միևնույն ժամանակ,  ներկայացնում ենք մեր հրապարակման նպատակներն ու մոտեցումը՝ ի պատասխան տիկին Մովսիսյանի հնչեցրած հարցադրումների։

«Ո՞վ է հոդվածի հեղինակը»-Նշված վերլուծությունն իսկապես հրապարակվել է խմբագրական ձևաչափով, ինչը նշանակում է՝ այն ներկայացնում է թերթի խմբագրի կամ խմբագրության տեսակետը։ Դա ընդունված և սովորական ձև է համաշխարհային մամուլում, երբ լրատվամիջոցի վերլուծությունը հրապարակվում է առանց անձնական ստորագրության, սակայն ամբողջ պատասխանատվությամբ՝ խմբագրության անունից։

 Եվ այո՝ մենք հավատում ենք, որ ոչ մի հաստատություն՝ որքան էլ սուրբ լինի, չի կարող վեր կանգնել հանրային քննարկման, երբ հարցերը վերաբերում են հանրային վստահությանը, հաշվետվողականությանը կամ սահմանադրական լիազորություններին։

Պատասխան  հարցերին

Անդրադառնանք առկա այլ դիտարկումներին.

 «վերլուծել, թե որտեղից է գալիս հոգևոր ճգնաժամի օրակարգը»- մեր վերլուծության մեջ տեղ էր գտել այդ բաղադրիչը ևս, և մենք բաց ենք թեման խորացնելու, առավել բազմակողմ ներկայացնելու համար։ 

 «Հայ Եկեղեցու հարցերը միայն նրա հետևորդներին են վերաբերում»-Սա կարևոր դիտարկում է, սակայն երբ Հայ Եկեղեցու վերնախավի շուրջ քննարկումները տեղափոխվում են պետական մակարդակ և դառնում ներքաղաքական դիսկուրսի թեմա, հարցը դադարում է փակ լինել։ Երբ ՀՀ վարչապետը ուղիղ կերպով հայտարարում է Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի՝ գահից հեռանալու հարցը և դա դառնում է արտակարգ հաղորդագրություն բոլոր լրատվամիջոցների՝ այդ թվում միջազգային, ապա հարցը դառնում է հանրային, իսկ մամուլը՝ պարտավոր է այն վերլուծել։ 

«Թերթը պետք է միավորի, ոչ թե պառակտի»- Համաձայն ենք։ Բայց իրական համախմբում կարող է լինել միայն այն դեպքում, երբ ձայները չխեղդվեն, երբ բազմակարծությունը դիտվի որպես արժեք, երբ հարցերը չծածկվեն հարթ հռետորաբանությամբ։ Հետևաբար, մենք չենք կարող մեր ընթերցողներին առաջարկել միայն միահունչ գովեստներ՝ խուսափելով բարդ թեմաներից։ Դա կլինի մոլորեցնող և ոչ օգտակար։ 

«Հապճեպ ու մակերեսային վերլուծություն»:- Ձեր գնահատականը՝ որպես ընթերցող, հարգում ենք։ Բայց պիտի փաստենք՝ մեր նպատակն էր թեմայի հանդեպ իրավական, ինստիտուցիոնալ և քաղաքական տեսանկյունից բովանդակալից մեկնաբանություն տալը, ոչ թե՝ հոգևոր հարցերի քննարկումը։ Մենք չքննադատեցինք ոչ եկեղեցին, ոչ հավատքը։ Մենք անդրադարձանք պետության և եկեղեցու հարաբերությանն՝ այն պահին, երբ թեման դարձել էր հանրային շահի հարց։

Մենք՝ որպես լրատվամիջոց, շարունակում ենք հավատարիմ մնալ մեր առաքելությանը՝ ծառայել հոլանդահայ համայնքին՝ ոչ թե կարծիք պարտադրելով, այլ կարծիք ձևավորելու հնարավորությունը ընձեռելով։

📌 Մեր վերլուծության նպատակը

Մենք չենք առաջնորդվում անձնական կամ քաղաքական նախընտրություններով։ Մեր վերլուծությունը անդրադառնում էր մի հանրային և բարձր մակարդակի հայտարարության, որն արվել է ՀՀ վարչապետի կողմից՝ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի հասցեին։ Նման լուրջ հայտարարությունն արդեն ինքնին դուրս է բերվում փակ սենյակներից՝ դառնալով համազգային քննարկման թեմա։

Հրապարակման նպատակն էր ոչ թե հարվածել եկեղեցուն, այլ բացատրել իրավական և սահմանադրական այն շրջանակը, որի ներսում կարող է զարգանալ նման իրադարձությունը։ Մենք փորձել ենք հարցին մոտենալ հավասարակշռված՝ ներկայացնելով ինչպես պետության, այնպես էլ եկեղեցու իրավասությունները։

 Ինչո՞ւ չենք «լռել»

«Չխաթարել համայնքների նորմալ գործունեությունը»՝ Ձեր այս միտքը խորապես հարգում ենք։ Բայց երբ հարցը դուրս է գալիս ներքին դռների հետևից և դառնում է համազգային քննարկման առարկա՝ այդ թվում մամուլում, հրապարակային ասուլիսներում և քաղաքական հարթակներում, լրատվամիջոցը չի կարող լռել։ Լռությունն այս պարագայում կնշանակի խուսափել ճշմարտության որոնումից։

Մենք չենք մեղադրել, չենք դատել, չենք արդարացրել որևէ կողմ։ Մեր հոդվածը վերլուծական էր՝ ոչ թե դատողություն կամ քարոզչություն։

Հակառակ կարծիքների տարածման բաց լինելը

Համաձայն ենք, որ հոլանդահայությունը մոնոլիթ չէ, և կան տարբեր կարծիքներ։ Մենք հրապարակում ենք նաև այլ տեսակետներ՝ և այդ հնարավորությունը բաց ենք պահում բոլորի համար՝ այդ թվում Ձեր։ Մենք չենք պատկանում «նոր Սփյուռքի» կամ որևէ ծրագրի։ Թերթը անկախ է, և դա մեր տարիների ամենաթանկ ձեռքբերումն է։

«խառնակության հարթակ ենք բացում»- կրկին կարդացեք հունիսի 9-ի մեր հոդվածը` կտեսնեք, որ այն  հիմնված է փաստերի վրա։

«խախտում ենք Սփյուռքի միասնությունը»- իրականում բարձրացնում ենք այն խնդիրները, որոնք հենց Սփյուռքի վրա կարող են բացասաբար ազդել։

«անցել ենք անձնական քաղաքական դիրքորոշման»- մեր հոդվածում բացակայում է կուսակցական դիրքորոշում։ Նույնիսկ Նիկոլ Փաշինյանի հայտարարությանն անդրադառնալիս պահպանել ենք չեզոքությունը, վերլուծելով դրա հնարավոր հետևանքները։ 

«ներկայացրել ենք թեման մակերեսային»- իրականում հոդվածը կշռադատված էր իրավաբանական, բարոյական, քաղաքական և եկեղեցաշինական շերտերով։

Ավելին` մեր հոդվածը ընդհանուր լավ արձագանք ու հետաքրքրություն է ունեցել, առկա են հակադիր կարծիքները: Այս պահի դրությամբ միայն ֆեյսբուքում 12,000-ից ավելի դիտում ունի, ընթերցողներից միայն չնչին տոկոսն է (4հոգի) արտահայտել բացասական վերաբերմունք։ Հակադիր մեկնաբանությունները գալիս են տարբեր կողմերից, այդ թվում՝ նրանք, ովքեր փաստում են Կաթողիկոսի գործողությունների անհամատեղելիությունը հոգևոր առաջնորդի վարքականոնին և պաշտպանում են իշխանության առաջ քաշած հարցը: 

Սա հուշում է, որ հոդվածը դիպել է իրական քննարկման կիզակետին։ Դա է լրագրության և հանրային վերլուծության նպատակը։

Եզրակացություն

«Նիդերլանդական Օրագրի» հունիսի 9-ի վերլուծությունը եղել է փաստառատ, զուսպ ու կառուցողական՝ ոչ որևէ անձի կամ կառույցի դեմ։ Տիկին Մովսիսյանի արձագանքում առկա են զգայական, քաղաքականացված ու երբեմն մանիպուլյատիվ հարցադրումներ, որոնք չեն համադրվում վերլուծության բովանդակության հետ և զուրկ են հավասարակշռվածության սկզբունքից։

Մենք մնում ենք մեր սկզբունքին՝ լինել հարթակ ոչ թե քարոզչության, այլ՝ գաղափարական քննարկման, տարբեր կարծիքների ազատ արտահայտման, որոնք պետք է նպաստեն ոչ թե համայնքների պառակտմանը, այլ՝ համախմբմանն ու արժանապատիվ երկխոսությանը՝ պետության, եկեղեցու ու Սփյուռքի միջև։

«Նիդերլանդական Օրագիրը» չի ծառայում որևէ քաղաքական ուժի, եկեղեցական ֆիգուրի կամ անհատի շահերին։ Մենք ծառայում ենք տեղեկատվությանը, Սփյուռքի իրազեկմանը և մեր ժողովրդի՝ իրավունքի, պետականության, հավատքի ու ինքնության մասին արժանապատիվ քննարկմանը։

Եթե ինչ-որ կառույցում կան խնդիրներ, դրանք պետք է բարձրաձայնվեն պատասխանատու ձևով։ Լռությունն ու քողարկումը հարված են ողջ համակարգին՝ լինի դա պետություն, լինի Եկեղեցի։

Մենք չենք ընտրել կողմ, մենք բարձրացրել ենք հարց։ Եվ ակնկալում ենք, որ դրա պատասխանները կհնչեն ոչ թե կասկածի, պիտակումների կամ անձնական վրդովմունքի տեսքով, այլ փաստարկված վերլուծությամբ, որը կնպաստի թե՛ պետության, թե՛ Եկեղեցու առողջացմանը։ Ամենայն հարգանքով Ձեր անձը, թերևս մեջբերենք Ձեր արձագանքում հնչեցրած խոսքերը`«Թող միշտ կանգուն մնան Հայոց պետականությունը և Հայ Եկեղեցին»:

---------------------------

ԽՈՍՔՆ ԸՆԴԱՄԵՆԸ ՄԵՐ ԱՅՍ ՀՈԴՎԱԾԻ ՄԱՍԻՆ ԷՐ

Զարեհ Սինանյանը խոսել է նաև Նիդերլանդներ կատարած այցի մասին

 

 ՀՀ սփյուռքի գործերի գլխավոր հանձնակատար Զարեհ Սինանյանը Հարցազրույց է տվել Factor TV-ին, որտեղ խոսել է նաև Նիդերլանդներ կատարած այցի մասին

Նա բացահայտել է սփյուռքահայ համայնքներում Հայ Առաքելական եկեղեցու որոշ ներկայացուցիչների՝ իր այցերին արգելակող կամ խոչընդոտող վարքագիծը, և ինչպես է դա փոխկապակցված է Գարեգին Բ-ի անձնական դիրքորոշման հետ: ՀՀ սփյուռքի գործերի գլխավոր հանձնակատարը  մասնավորապես խոսել է այն մասին թե ինչպես է կաթողիկոսը եկեղեցու սպասավորներին իր  այցերի ընթացքում  ուղորդում.

«Գիտեք տարօրինակ ձևով է դա արվում,- Ռոբերտ Անանյանի հետ զրույցում ասաց Զարեհ Սինանյանը, զարմացել ու տխրել եմ այն փաստից, որ սփյուռք իմ ամեն

Այցիցս առաջ` մեկ օր առաջ Գարեգին Բ-ն զանգում է այդ եկեղեցի ու տեղի հոգևոր սպասավորին հանձնարարում  կամ ներկա չլինել իմ այցի ժամանակ, կամ գոնե չնկարվել...»:

ՀՀ սփյուռքի գործերի գլխավոր հանձնակատարը օրինակ է բերել Նիդերլանդներ, Ալմելո կատարած այցելությունից.

«Եթե չեմ սխալվում փետրվար ամսին Բելգիայում և Հոլանդիայում էի նաև այցելեցի առաջին անգամ Ալմելոյի հայկական համայնք, որը Հոլանդիայի հոծ և ամենաունիկալ համայնքներից է, ինչու, որովհետև Ալմելոյի համայնքը հիմնականում բաղկացած է թուրքահայերից...  Այցելությունիցս հետո դաշնակցական թե տեղական մամուլում հանդիպում եմ «Հայ առաքելական եկեղեցին բոյկոտում է Սինանյանի այցը Ալմելո» վերնագրով հոդվածի, իրենք չգրեցին այն, որ ինձ հրավիրողը Ալմելոյի եկեղեցու ծխական խորհուրդն էր, որը ինձ իրենք, նույնիսկ մեդալ հանձնեցին: Սպասավորը ներկա չէր, նա ինձնից չէ, իր վերադասից էր վախեցած...»:

Զարեհ Սինանյանը նմանօրինակ փաստեր է բերել Կիպրոս և ԱՄՆ կատարած այցերից: Պատմել իր Գարեգին Բ-ի հետ ունեցած անձական մի զրույցից, որտեղ ասել է՝ գողական պահվածքով սրբազան կա կողքդ, որից հետո վեհափառը վատ է տրամադրվել: 

Սինանյանը այս դեպքերը ներկայացնում է որպես եկեղեցու կողմից քաղաքականացված միջամտություն, որը խոչընդոտում է սփյուռքահայության հետ կառավարության կապերին։ Այս դեպքում Կաթողիկոսը անձնական անհամաձայնությունը տանում է պետական-եկեղեցական հարաբերությունների ոլորտ։

https://www.youtube.com/watch?v=o8RfCWA2_O4

«Նիդերլանդական օրագրի» կողմից- Ամեն դեպքում սփյուռքի գույատևման հիմքերի հիմքը եկեղեցին է: Սփյուռքում եկեղեցին մեծ դերակատարում ունի, բայց և պետության առկայությունը բոլորիս երազանքների գերագույն գագաթնակետն է: ՈՒրեմն ինչ պետք է անել սփյուռք-եկեղեցի-պետություն կապն ամրապնդելու համար: Առաջին հերթին`

1️⃣ Հստակեցնել եկեղեցու և պետության գործառույթների սահմանները՝ խուսափելով քաղաքական ներգրավումից:

2️⃣ Ստեղծել անկաշկանդ ու կառուցողական երկխոսության հարթակ պետության, եկեղեցու և սփյուռքի միջև՝ հիմնված փոխադարձ հարգանքի վրա:

3️⃣ Վերացնել անձնական հակասությունների ազդեցությունը ընդհանուր շահերին:

4️⃣ Զարգացնել կրթական և մշակութային ծրագրեր, որոնք ընդգրկում են եկեղեցական ու աշխարհիկ կառույցները՝ խթանելով միասնականության ոգին:

Արդյունքը կլինի` միասնությունը, որը հիմնված կլինի փոխադարձ հարգանքն ու սփյուռքահայության համախմբումը: Կուսակցական միջամտությունը ևս պետք է բացառող հանգամանք լինի:

Զարեհ Սինանյանը խոսել է նաև Նիդերլանդներ կատարած այցի մասին: niderlandakan — ЖЖ

Նիդերլանդական օրագրի ֆիլմադարան. Արամ

 ԿԻՐԱԿՆՕՐՅԱ ՖԻԼՄԻ ԴԻՏՈւՄ

Նիդերլանդական օրագրի ֆիլմադարան, հուզիչ մի պատմություն հայրենիքի նվիրյալի մասին

Արամ (2002) – Ամերիկա-ֆրանսիական համատեղ արտադրության ֆիլմ, որը պատմում է ընտանիքի դրամատիկ ճակատագրի մասին:

Դարավոր հիշողությունները Փարիզում ապրող ընտանիքի կյանքում չեն մարում, երբ որդին՝ Լևոնը, ծանր վիրավորվում է ահաբեկչական գործողության ժամանակ: Հայրը մեղադրում է մեծ եղբորը՝ Արամին, որը ստիպված է լքել հայրական տունը։

Տարիներ անց Արամը, մասնակցած Արցախյան ազատամարտին, վերադարձել է՝ վրեժ լուծելու: Բայց ճակատագիրը կրկին դժվար ընտրության առաջ է կանգնեցնում նրան…

Ֆիլմը ցուցադրվել է Մյունխենի և Երևանի (Ոսկե ծիրան) կինոփառատոներում՝ արժանանալով մեծ ուշադրության:

Նիկոլ Փաշինյանի կաթողիկոսին ուղղված նոր հայտարարությունն ու դրա օրինական հիմքերը

 

Ներկայացնում ենք մեր 2֊րդ վերլուծական հոդվածը

09.06 2025/Նիդ.օրագիր

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի վերջին հայտարարությունն այն մասին, որ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին Երկրորդը, խախտելով կուսակրոնության ուխտը և ունենալով զավակ, այլևս իրավունք չունի զբաղեցնել կաթողիկոսական աթոռը, նոր շրջափուլ է սկսում եկեղեցի-պետություն հարաբերություններում: Այս հայտարարությունը ոչ միայն կրոնական և բարոյական հարթության վրա է, այլև վերածվել է քաղաքական և իրավական կարևոր խնդրի:

📌 Փաշինյանի պնդման էությունը

Վարչապետի խոսքն ունի մի քանի առանցքային ուղերձ․ 1️⃣ Փաստի պնդում Փաշինյանը ասում է, որ ունի ապացույցներ, որ Գարեգին Բ-ն խախտել է կուսակրոնության ուխտը։ Այս պնդումը, ըստ նրա, փաստ է, և եթե Գարեգին Բ-ն հերքի, ինքը «անհրաժեշտ ձեւաչափով կապացուցի»։ 2️⃣ Ազգային անվտանգության հիմնավորում Վարչապետը նշում է, որ սա ոչ թե անձնական հարց է, այլ ազգային անվտանգության խնդիր։ Այլ կերպ ասած՝ նա ներկայացնում է կաթողիկոսի բարոյական անբասիրության խախտումը որպես համազգային նշանակություն ունեցող հարց։ 3️⃣ Կոչ եկեղեցուն փոխել կաթողիկոսին Փաշինյանն ասում է, որ Գարեգին Բ-ն պետք է հեռանա, և եկեղեցին պետք է նոր կաթողիկոս ընտրի, որի բարեվարքությունն ապացուցված կլինի։ 📜 Իրավական հիմքերը․ պետություն vs եկեղեցի ➡️ Սահմանադրություն և օրենք 🔷 Հայաստանի Սահմանադրություն Հայաստանը աշխարհիկ պետություն է (Սահմանադրության 1-ին և 18-րդ հոդվածներ), ինչը նշանակում է, որ պետությունը չի կարող միջամտել եկեղեցու ներքին հարցերին, այդ թվում՝ կաթողիկոսի ընտրությանը կամ կարգապահական գործընթացներին։ 🔷 «Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու մասին» օրենք Այս օրենքը հստակ նշում է (հոդված 4, կետ 3), որ եկեղեցին «ինքնավար է իր ներքին կառույցով և գործունեությամբ»։ Կաթողիկոսի կարգավիճակին վերաբերող ցանկացած որոշում (օրինակ՝ պաշտոնանկություն, կարգալույծում) բացառապես եկեղեցու իրավասության ներքո է։ ➡️ Եկեղեցական կանոններ Ըստ եկեղեցական կարգապահական կանոնների, կուսակրոն հոգևորականը, եթե խախտում է կուսակրոնության ուխտը (զավակ ունի, ամուսնանում է), կորցնում է հոգևոր աստիճանները։ Այս մասին վկայում են նաև Եկեղեցու կանոնադրությունը և սրբազան կանոնները։ ✅ Բայց եկեղեցական կանոններով այսպիսի մեղադրանքը պետք է ապացուցվի եկեղեցու ներսում՝ եկեղեցական քննիչ մարմինների և համապատասխան կանոնական դատարանի միջոցով։ --- ⚖️ Ի՞նչ իրավունք ունի Փաշինյանը 🔹 Փաշինյանը, որպես վարչապետ, կարող է բարձրաձայնել խնդիրներ, եթե դա վերաբերում է ազգային անվտանգությանն ու հանրային վստահությանը։ 🔹 Սակայն նա չի կարող իրավական ուժով պարտադրել կաթողիկոսի հրաժարականը կամ փոխարինումը․ դա եկեղեցու ներքին իրավազորություն է։ Փաշինյանի պնդումը փաստացի պահանջ է կամ առաջարկ, բայց ոչ իրավական պարտադրանք։ 🔍 Ի՞նչ անել օրինական ճանապարհով 1️⃣ Եկեղեցու ներսում ✅ Եկեղեցին, եթե նման մեղադրանք է շրջանառվում, պարտավոր է ստեղծել եկեղեցական քննիչ հանձնաժողով (կամ հանձնարարել Գերագույն հոգևոր խորհուրդին)՝ ստուգելու փաստերը։ ✅ Եթե մեղադրանքը հաստատվի, Գարեգին Բ-ն պետք է ենթարկվի կարգապահական պատասխանատվության՝ զրկվելով եպիսկոպոսական և կաթողիկոսական իրավունքներից։ 2️⃣ Պետության ներգրավվածությունը ✅ Պետությունը կարող է հարցը դիտարկել միայն այն չափով, որքանով դա վերաբերում է ազգային անվտանգությանը կամ հանրային վստահությանը։ ✅ Օրինակ՝ եթե կաթողիկոսի անձնական վարքը վերածվում է պետական ռիսկեր ստեղծող գործոնների (օրինակ՝ օտարերկրյա լրտեսական շահերի միջոցով մանիպուլյացիա), ապա կարող է լինել հատուկ հետախուզական ուսումնասիրություն։ Բայց սա այլ հարթություն է և պահանջում է ապացույցներ, ոչ քաղաքական հայտարարություններ։ 💡 Ինչ անել, որ չվնասվի պետություն–եկեղեցի հարաբերությունը 🔹 Եկեղեցին պետք է լինի թափանցիկ և սկզբունքային․ Եթե նման ծանր մեղադրանք կա, պետք է իր ներքին հանձնաժողովը ձևավորի և հրապարակայնորեն ներկայացնի եզրակացությունը։ 🔹 Պետությունը պետք է հարգի եկեղեցու ինքնավարությունը․ Պետք չէ խախտել սահմանադրական կարգը կամ ուժով պարտադրել որևէ որոշում։ 🔎 Ի՞նչ ռիսկեր կան Փաշինյանի հայտարարության մեջ ✔️ Հասարակական պառակտում և կրոնական անհանդուրժողականություն ✔️ Եկեղեցու նկատմամբ վստահության անկում (եթե մեղադրանքը ապացուցված չէ, բայց հանրային տարածքում արդեն շրջանառվում է) ✔️ Սահմանադրական կարգի խախտման վտանգ (եթե գործադիր իշխանությունը փորձի ուղղակի միջամտել եկեղեցու ներքին գործերին) Այս ռիսկերը կնվազեն, եթե եկեղեցին հստակ պատասխաններ տա, բոլոր հարցերին։ Նիկոլ Փաշինյանի հայտարարությունն ընդգծում է, որ պետական պաշտոնյան բարձրացնում է հարց, որն ունի ազգային նշանակություն, բայց եկեղեցական կարգապահության հարցը մնում է բացառապես եկեղեցու իրավասության տակ։ Իրավական ճանապարհը միակ լուծումն է․ ✅ Եկեղեցին՝ իր ներքին կարգապահական ընթացակարգերով, ✅ Պետությունը՝ իրավական հարգանքով և սահմանադրական շրջանակներով, ✅ Հանրությունը՝ առանց հիստերիայի, փաստերի վրա հիմնված գնահատմամբ։ Այս ամենը պետք է տեղի ունենա թափանցիկ, փաստացի և առանց քաղաքական շահարկումների, որպեսզի ժողովուրդը վստահություն ունենա թե՛ եկեղեցու, թե՛ պետության նկատմամբ։ 🟩 Եթե տեղեկությունները ճիշտ են, բայց Գարեգին Բ–ն վերահսկում է եկեղեցական խորհուրդը, ի՞նչ անել 📌 Խնդիրը․ Եթե Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը իսկապես խախտել է կուսակրոնության ուխտը (ստեղծել է ընտանիք, ունի զավակ) և կարողանում է ազդել եկեղեցական կարգապահական մարմինների վրա, ապա եկեղեցու ինքնավար կարգապահական համակարգը դառնում է անարդյունավետ։ Այս իրավիճակը ավելի բարդ է, քան սովորական կարգազանցությունը ․ այն արդեն հարց է ստեղծում՝ եկեղեցու կառավարման օրինականության և անկախության մասին։ Սա նաև խնդիրներ է ստեղծում համայն սփյուռքի եկեղեցիների համախմբման ու աշխատանքների ճիշտ կազմակերպման համար։ Կաթողիկոսը պետք է օրինակ ու հենարան հանդիսանա հավատացյալների համար։ ⚖️ Իրավական (եկեղեցական և պետական) լուծման եղանակներ ✅ – Քանի որ Հայ Առաքելական Եկեղեցին նաև հանրության հոգևոր կառույցն է, մեծ հանրային դիմադրությունը (բողոքի ցույցեր, հանրագիրներ, բաց նամակներ) կարող է ստիպել եկեղեցական ղեկավարներին քայլեր ձեռնարկել։ – Սովորաբար եկեղեցին շատ զգայուն է հանրային ճնշման նկատմամբ, հատկապես եթե հարցը բացահայտ «հոգևոր ճգնաժամ» է։ ✅ – Կարելի է ներգրավել միջազգային քրիստոնեական կառույցների (օրինակ՝ Միջեկեղեցական խորհուրդ, կամ այլ ուղղափառ հեղինակավոր հաստատություններ) խորհրդատվությունը։ – Նրանց անկախ դիրքորոշումը կամ քննիչ զեկույցը կարող է ստիպել, որ եկեղեցին ներսից լրջորեն վերաբերվի հարցին։ ✅ – Պետության ղեկավարը կարող է խոսել հանրային առողջության և անվտանգության մասին՝ որպես հիմնավորում, երբ հոգևոր առաջնորդի վարքագիծը արդեն ազդում է ազգային անվտանգությանը։ – Պետական կառույցները կարող են պահանջել ֆինանսական թափանցիկություն, եթե Կաթողիկոսին վերագրվում են տնտեսական չարաշահումներ (քանի որ դա ազգային եկեղեցու ունեցվածք է, որը ենթակա է հանրային վերահսկողության)։ 🟩 Ի՞նչ անել, եթե Կաթողիկոսը հրաժարվում է և շարունակում է պաշտոնավարել Եկեղեցու ներսում կա գաղափարական հիմք․ ➡️ Եկեղեցու հեղինակության կորստի վտանգը ստիպում է շատ հոգևորականներին վերջնական արդյունքում հանդես գալ հրաժարականի կոչով, որքան էլ կաթողիկոսը փորձի վերահսկել իրավիճակը։ ➡️ Քրիստոնեական ավանդույթում երբ հոգևոր առաջնորդը կորցնում է բարոյական հեղինակությունը, համայնքի ինքնակառավարման և հավատացյալների հավաքական միաբանությունը («քաղկեդոնական սկզբունք» համընդհանուր ժողովի հիմունքներով) դառնում է վճռորոշ։ Այսինքն՝ եթե անգամ կաթողիկոսի «ազդեցությունը» հոգևոր խորհրդի նկատմամբ մեծ է, նման ճնշումը ինքնամաքրման սկզբունքով նրան կտանի հրաժարականի։։ 🟧 Փաստացի գործողություններ հանրության համար ✔️ Հավաքական պահանջ (բաց նամակ, հանրագիր, ցույցեր)՝ նոր հոգևոր առաջնորդի ընտրության։ ✔️ Եկեղեցական հեղինակավոր դեմքերի ներգրավում և այլ հեղինակավոր հոգևորականների գործուն մասնակցություն)՝ թեման իջեցնել անձնական զրպարտանքից «հոգևոր ինքնամաքրման» օրակարգի վրա։ ✔️ Ստուգել ֆինանսական և բարոյական կապերը՝ հնարավոր չարաշահումների համար։ ✔️ Բանակցել միջազգային եկեղեցական կառույցների հետ (եթե ներքին եկեղեցական մարմինները համառորեն անտեսում են փաստերը)։ 🔵 Եթե Գարեգին Բ–ի վարքի մասին տեղեկությունները ճիշտ են, իսկ նա վերահսկում է եկեղեցու խորհրդին՝ ստիպելով նրանց «լռել», միակ գործառական լուծումը հանրային և հոգևորական լայն ճնշումն է․ ✅ Եկեղեցական բաց քննություն (թափանցիկության պահանջ) ✅ Հավաքական պահանջ՝ ներքին փոփոխության ✅ Միջազգային եկեղեցական հեղինակությունների ներքին դիտարկում ✅ Պետական միջամտությունից խուսափում, բայց հրապարակային հսկողություն՝ եկեղեցու ունեցվածքի թափանցիկության վրա Վիճակն իրոք բարդ է, բայց, եթե Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը իսկապես խախտել է կուսակրոնության ուխտը, ապա միանշանակ, հանուն եկեղեցու անաղարտության ու մաքրության պետք է թողնի Մայր Աթոռը։

ՏԵՂԻ ՈՒՆԵՑԱՎ ԱՐԴԱՐՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՃՇՄԱՐՏՈՒԹՅԱՆ ԿԵՆՏՐՈՆԻ /CFTJ-Ի/ 4-ՐԴ ԱՄԵՆԱՄՅԱ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԳԻՏԱԺՈՂՈՎԸ

Նաիրա Գասպարյան, բ․գ․թ․, դոցենտ, ԵՊՀ, հատուկ ՆիդՕրագրի համար՝ Երևանից

Մայիսի 29 ին իր հրապարակումների շարքում կենտրոնը հատուկ նշում է կատարել հետևյալի մասին․  

«Ադրբեջանական զորամիավորումները անօրինական գրավել են Հայաստանի միջազգայնորեն ճանաչված սահմանները։ Այդ դիրքերից նրանք ուղիղ գծով կրակի տակ են պահում գյուղերը՝ թիրախավորելով ինֆրակառույցները ՝ այսպիսով վտանգ ներկայացնելով խաղաղ բնակչության համար։ Բնակիչները նկարագրում են,որ գիշերային կրակահերթերը չեն դադարում, ապրում են մշտական վախի պայմաններում, ունեն կենսականորեն անհրաժեշտ արոտավայրերի մեծ կորուստներ՝ առանց որոնց խաթարված է բնականոն կյանքը։ Երեխաները դպրոց են հաճախում մշտական հոգեբանական սթրեսի պայմաններում, ընտանիքները ստիպված են լքել իրենց տները։ Այս իրավիճակը հիշեցնում է 2023 թվի Ադրբեջանի ռազմավարությունը Լեռնային Ղարաբաղի էթնիկ զտումների ժամանակ։ Կայուն բռնությունները, ինչպես Լեռնային Ղարաբաղում, ուղղված են Հայաստանի բնակչության կյանքը անկայուն դարձնելու պայմանների ստեղծմանը»։

ԱՐԴԱՐՈՒԹՅԱՆ և ՃՇՄԱՐՏՈՒԹՅԱՆ ԿԵՆՏՐՈՆԻ /CENTER FOR TRUTH AND JUSTICE/ ԱՆԴՐԱԴԱՐՁԸ

 1-ԻՆ ՕՐՎԱ ԹԵՄԱՆ ԷՐ՝ «Հանցագործություն ընդդեմ խաղաղության. անդրադառնալ ագրեսիայի հանցագործությանը փոփոխվող աշխարհում»:Համաժողովի բացումը տեղի ունեցավ Երևանի պատմական Մատենադարանում՝  համախմբելով իրավաբան գիտնականներին, գործող մասնագետներին և փաստաբաններին՝ նպատակ հետապնդելով խորանալու ագրեսիայի հանցագործության բարդությունների մեջ:

Օրվա նիստերի ընթացքում ուշադրության կենտրոնում էր այս հանցագործության զարգացման ողջ ընթացքը՝ սկսծ Նյուրնբերգի դատավարությունից մինչև Կամպալայի ուղղումների ընդունումը՝ քննելով համընդհանուր ընդունման և կիրառման հասնելու մարտահրավերները: Քննարկումների ուշադրության կենտրոնում էին նաև ագրեսիվ պատերազմների իրավական և ռազմավարական չափերը, ուսումնասիրության արժանացան նաև jus ad bellum-ի / խնդրի բարձրաձայնման/ սկզբունքները և պետությունների կողմից ուժի կիրառման հիմնավորումները:

Բանախոսներն ընդգծեցին միջազգային իրավական մեխանիզմների ուժեղացման հրատապ անհրաժեշտությունը՝ մեղավորներին պատասխանատվության ենթարկելու և ապագայում մեր անընդհատ փոփոխվող գլոբալ լանդշաֆտում ագրեսիա իրականացնող գործողությունները կանխելու ուղղությամբ:

CFTJ-Ի 4-ՐԴ ՏԱՐԵԿԱՆ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՄԱԺՈՂՈՎԻ 2ՐԴ ՕՐԸ

Բանախոսների ուշադրությունը ուղղված էր լեզվին, լեզվահամակարգերին և խոսքային ձևակերպումներին, որոնք հսկայական դեր են խաղում ագրեսիայի դրսևորումները հնարավոր դարձնելու գործում:

Ագրեսիայի լեզվին նվիրված պանելային քննարկումն ուղղված էր նրան, թե ինչպես են բևեռացումը, ապատեղեկատվությունը և ատելության խոսքը հիմք դնում բռնությանը և օգնում արդարացնել պատերազմները ինչպես ներքին, այնպես էլ միջազգային լսարանի համար: Փորձագետները պարզեցին, թե ինչպես է, հաճախ ղեկավարության ամենաբարձր մակարդակներում քարոզվող այս հռետորաբանությունը, ունակ ապամարդկայնացնել ամբողջ բնակչությանը և օրինականացնել հանցավոր գործողությունները: Նրանք նաև անդրադարձան իրավական գործողությունների միջոցով ատելության խոսքին հակազդելու ուղիներին:

Մեկ այլ պանելային քննարկում կենտրոնացավ ագրեսիվ պատերազմը պահպանող շրջանակների հաննգամանալից ուսումնասիրության վրա՝ առաջարկելով իրավական, ռազմավարական և բնապահպանական մեխանիզմների վերլուծություն, ինչպես ֆորմալ, այնպես էլ ոչ պաշտոնական, որոնք թույլ են տալիս նման բռնությունը կազմակերպել անպատիժ:

Օրվա վերջում սթափ քննարկման արժանացավ Բաքվում հայ քաղբանտարկյալների և գերիների դեմ իրականացվող կեղծ դատավարությունների խնդիրը։ Քննության մասնակիցներն անդրադարձան ոչ միայն իրավական խախտումներին, այլ նաև այս բեմականացված դատավարությունների հոգեբանական և քաղաքական ազդեցությանը՝ դրանք կապելով չարաշահումների ավելի լայն օրինաչափությունների հետ, որոնք հաճախ հետևում են ագրեսիվ պատերազմներին:

Շեշտադրվեց այն հանգամանքը, որ ագրեսիան մարտի դաշտում չի սկսվում. այն սկսվում է ատելության խոսքի շարադրմամբ: Եզրահանգումումը մեկն էր՝ դիմակայել նմանօրինակ խոսքային դրսևորումներին ապացույցների, իրավական գործողությունների և պատասխանատվություն պահանջելու հանձնառության միջոցով:

Երկօրյա աշխատանքային քննարկումները ցույց տվեցին, թե ինչպիսի հսկայական ջանքեր են պահանջվում առաջացած մարտահրավերներին դիմակայելու և խնդիրները դրական լուծման տանելու համար։