Գրիգոր Լուսավորչի գանգը Նեապոլում

 

ԳԻՏԵԻ ՞Ք

10.11.2025/Նիդ.օրագիր

Հարյուրավոր կիլոմետրեր  Հայաստանից հեռու, Նեապոլի պատմական կենտրոնի նեղ փողոցներից մեկում՝ Via San Gregorio Armeno-ում, գտնվում է մի եկեղեցի, որը պահպանում է ոչ միայն իտալական հավատքի ավանդույթը, այլև հայ հոգևոր պատմության մաս է կազմում։ Այդտեղ է գտնվում Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի մասունքը՝ գանգի ոսկորները, որոնք դարեր շարունակ իտալական հավատացյալների և հայ ուխտավորների երկրպագության առարկան են դարձել։

Գրիգոր Լուսավորիչը՝ IV դարի սկզբի հայ հոգևոր առաջնորդը, այն մարդն էր, ով Հայաստանը վերածեց առաջին քրիստոնյա պետության՝ 301 թվականին։ Նրա կերպարը միաժամանակ պատմական և խորհրդաբանական է՝ նվիրվածություն, տառապանք և վերածնունդ։ Նրա կյանքի ավարտից հետո՝ ըստ ավանդության, նրա մարմինը թաղվել է Արարատյան աշխարհի լեռներում, սակայն դարերի ընթացքում մասունքները սկսել են տարածվել տարբեր ուղղություններով՝ Կոստանդնուպոլիս, Երուսաղեմ, և ի վերջո՝ Իտալիա։

Ըստ պատմական աղբյուրների՝ 8-րդ դարում մի խումբ հայ միանձնուհիներ, Կոստանդնուպոլսից տեղափոխվելով Իտալիա, իրենց հետ բերել են Լուսավորչի մասունքների մի մասը։ Նրանց հիմնած վանքը Նեապոլում վերածվեց San Gregorio Armeno եկեղեցու, որը մինչ օրս կրում է սրբի անունը։

Եկեղեցին կառուցվել է VI–VIII դարերում, իսկ ներսում՝ հռոմեական ավերակների վրա։ Նրա սրբասեղանի ներքևում պահպանվում է այն փոքրիկ դարակը, որտեղ՝ ըստ ավանդության, պահվում են Գրիգոր Լուսավորչի մասունքները։ Նեապոլցիների համար սա ոչ միայն հայկական հիշատակ է, այլև քաղաքի հոգևոր ժառանգության մասնիկ։

Նեապոլը համարվում է Սուրբ Գենարիոսի քաղաքը: Նա է համարվում քաղաքի գլխավոր հովանավորը, որի անունը կապված է հրաշքների և արյան հեղուկացման ավանդության հետ։ Սակայն տեղացիների մի մասը հավատում է, որ Գրիգոր Լուսավորիչը, որպես օտար հողում հանգչող սուրբ, դարձել է քաղաքի երկրորդ երկնային հովանավորը (Ասենք ինչպես Սերվատիուսը Բելգիայում և Հոլանդիայում)։

Սա հետաքրքիր կապ է,  յուրօրինակ երկխոսություն՝ հայկական լուսավորության և նեապոլյան հրաշքի միջև ու կարծես խորհրդանշում է քրիստոնեական Եվրոպայի բազմաշերտ մշակույթը։ Հայ սուրբը այստեղ այլևս օտար չէ․ նա դարձել է Նեապոլի հոգևոր համայնքի մի մասը։

2015 թվականին Նեապոլում տեղի ունեցավ հիշարժան արարողություն՝ նվիրված Գրիգոր Լուսավորչի մասունքների պահպանության և հայ ժողովրդի հոգևոր ժառանգության հիշատակին։ Միջոցառմանը մասնակցեցին Իտալիայի հայկական համայնքի ներկայացուցիչներ, հոգևորականներ և պաշտոնատար անձինք Հայաստանից։

Այս հանդիպումը դարձավ խորհրդանիշ այն կապի, որ շարունակում է գոյություն ունենալ Հայաստանի և Եվրոպայի միջև՝   որն անցնում է դարերի միջով։ Գրիգոր Լուսավորչի գանգի մասունքը Նեապոլում պարզապես հնություն չէ։ Այն խորհրդանշում է լույսի փոխանցումը՝ ոչ միայն հավատքի, այլև մշակութային հիշողության տեսանկյունից։

Նա, ով լուսավորեց Հայաստանը, շարունակում է իր լույսը տարածել Եվրոպայի սրտում՝ Նեապոլի փոքրիկ եկեղեցու մթության մեջ, որտեղ լուռ խոնարհվում են մարդիկ տարբեր ազգերից՝ հայեր, իտալացիներ, ուխտավորներ և զբոսաշրջիկներ։

Տարբեր աղբյուրներից հավաքեց, պատրաստեց` Hay Azian-ը
Տեսանյութը` հոկտեմբերի վերջերին նկարահանել է` Rev. Barthev Gulumian-ը

Did You Know?

The Skull Relic of Saint Gregory the Illuminator in Naples

10.11.2025 / Dutch Review

Hundreds of kilometers away from Armenia, in one of the narrow streets of Naples’ historic center—Via San Gregorio Armeno—stands a church that preserves not only the traditions of Italian faith, but also a fragment of Armenian spiritual history. Here lies the relic of Saint Gregory the Illuminator—his skull—venerated for centuries by Italian believers and Armenian pilgrims alike.

Saint Gregory the Illuminator, the early 4th-century Armenian spiritual leader, was the man who transformed Armenia into the first officially Christian nation in 301 AD. His life and legacy embody devotion, suffering, and resurrection. According to tradition, his body was buried somewhere in the mountains of the Ararat valley, yet over the centuries his relics were dispersed to various holy centers—Constantinople, Jerusalem, and, eventually, Italy.

From Constantinople to Naples

Historical accounts suggest that in the 8th century, a group of Armenian nuns who had moved from Constantinople to Italy brought with them a portion of Gregory’s relics. Their convent in Naples later became the Church of San Gregorio Armeno, which to this day bears the saint’s name.

The church was constructed between the 6th and 8th centuries, built over the remains of ancient Roman structures. Beneath its main altar lies a small chamber said to contain the relics of Saint Gregory. For Neapolitans, this relic is more than a foreign artifact—it has become an inseparable part of the city’s spiritual heritage.

Saint Gennaro and Saint Gregory: A Spiritual Dialogue

Naples is famously known as the city of Saint Gennaro, its principal patron saint, whose name is associated with miracles and the mysterious liquefaction of his blood. Yet some locals believe that Saint Gregory the Illuminator, resting in foreign soil, has become the city’s “second heavenly protector”—much like Saint Servatius in Belgium and the Netherlands.

This creates a fascinating spiritual link—a dialogue between Armenian enlightenment and Neapolitan miracle, symbolizing the richly layered faith traditions of Christian Europe. In Naples, the Armenian saint is no longer a stranger; he has become part of the city’s living religious community.

Modern Connections

In 2015, a solemn ceremony was held in Naples to honor Saint Gregory’s relics and to celebrate the enduring spiritual bond between Armenia and Italy. Representatives of the Armenian community in Italy, clergy, and officials from Armenia participated in the event.

The commemoration became a symbol of the connection that continues to unite Armenia and Europe—a bridge of faith and culture that spans centuries.

A Light That Never Fades

The skull relic of Saint Gregory in Naples is far more than a historical artifact. It represents the transmission of light—a light of faith and memory that transcends geography. The saint who once illuminated Armenia continues to shine at the heart of Europe, within the dim chapel of a small Neapolitan church, where pilgrims and visitors—Armenians, Italians, and others—bow in silent reverence.

Compiled and written by Hay Azian Video footage (October 2025) courtesy of Rev. Barthev Gulumian