05.05.2025/Խմբագրի սյունակ/Նիդ.օրագիր
Ի՞նչ է իրականում նշանակում էներգետիկ անկախությունը երկրի համար։ Հայաստանի պարագայում այս հարցը դարձել է կենսական կարևորություն ունեցող օրակարգային խնդիր։ Երկար տարիներ Հայաստանի էներգետիկ համակարգը մեծապես կախված է եղել Ռուսաստանից՝ ինչպես գազամատակարարման, այնպես էլ ատոմային էներգետիկայի ոլորտում։ Սակայն վերջին զարգացումները ցույց են տալիս՝ հնարավոր է նոր ուղիներ ձևավորել՝ խուսափելով կտրուկ հակասություններից: Դա աստիճանաբար ինքնուրույնության հասնելու ճանապարհն է։
Էներգետիկ կախվածության բացառումը չի լուծվում մեկ որոշմամբ կամ մատակարարի անվան փոփոխությամբ։ Այն պահանջում է երկարաժամկետ ռազմավարություն ու նոր մտածողություն։ Երբ էներգիան գալիս է ոչ թե մեկ, այլ մի քանի ուղղություններից, իսկ որոշումների կայացումը կախված չէ արտաքին ազդեցություններից, միայն այդ դեպքում կարելի է խոսել իրական էներգետիկ անկախության մասին։ Այս ուղղությամբ Հայաստանը վերջին տարիներին սկսել է դիտարկել քայլեր։
Այսօր Հայաստանի կողմից սպառվող էներգիայի մոտ 77 տոկոսը ներկրվում է՝ հիմնականում գազի և նավթի միջոցով։ Ռուսաստանյան գազը երկար տարիներ եղել է հիմնական աղբյուրը՝ մինչև 90 տոկոս և ավելի ծավալով։ Սակայն վերջին շրջանում Երևանը քայլեր է ձեռնարկում այլընտրանքային ուղղություններ զարգացնելու ուղղությամբ։ Իրանի և Թուրքմենստանի հետ ընթացող գազի սվոփ գործարքի շուրջ բանակցությունները նպատակ ունեն տարեկան մինչև մեկ միլիարդ խորանարդ մետր այլընտրանքային մատակարարում ապահովել։ Սա թույլ կտա ոչ միայն դիվերսիֆիկացնել աղբյուրները, այլև պահպանել տնտեսական շահը՝ Իրանի հետ փոխանակման սահուն մեխանիզմի միջոցով՝ գազի դիմաց տրամադրելով էլեկտրաէներգիա։
Մյուս կարևոր հատվածը՝ էլեկտրաէներգիայի արտադրությունն է։ 2024 թվականին Հայաստանը արտադրել է 7.7 տերավատժ էլեկտրաէներգիա, որի շուրջ մեկ քառորդը՝ Մեծամորի ատոմակայանում։ Ատոմակայանի երկրորդ ռեակտորի շահագործման ժամկետը արդեն երկարացվել է, իսկ նոր կայանի կառուցման նախագիծը նախնական փուլում է՝ ռուսական «Ռոսատոմ»-ի հետ։ Սա կրկին առաջ է բերում կախվածության հարցը, սակայն մյուս կողմից՝ Հայաստանը միաժամանակ ուսումնասիրում է նաև այլընտրանքային տեխնոլոգիաներ՝ այդ թվում «փոքր մոդուլային ռեակտորներ» (SMR), որոնց զարգացման գործընթացը հետևում են Կորեան, ԱՄՆ-ը և Ռուսաստանը։
Բայց իրական շրջադարձային ուղղությունը՝ վերականգնվող էներգիան է։ Հայաստանը արևային պոտենցիալով տարածաշրջանի առաջատարներից է․ մեկ քառակուսի մետրի հաշվով տարեկան 1 720 կՎտ·ժ արևային հոսք, ինչը 70 տոկոսով գերազանցում է եվրոպական միջինը։ Դրան գումարվում են նաև հիդրոէներգիայի և քամու ուժով աշխատող նախագծերը, որոնք այս տարի կարող են մինչև 25 տոկոսով բարձրացնել էլեկտրաէներգիայի ընդհանուր արտադրությունը։ Այս ոլորտում Հայաստանը օգտվում է ԵՄ-ի և Միջազգային էներգետիկ գործակալության հետ ծրագրային համագործակցությունից՝ ստանալով տեխնիկական աջակցություն, ներդրումային խթանումներ ու փորձի փոխանցում։
Չմոռանանք նաև տարածաշրջանային փոխադարձ շահերը։ Իրանից Վրաստան գազի տարանցման հնարավորությունը կարող է ոչ միայն ամրապնդել մատակարարումների հուսալիությունը, այլև Հայաստանի համար դառնալ լրացուցիչ եկամտի աղբյուր տարանցիկ վճարների հաշվին։ Սա նոր հնարավորություններ է ստեղծում՝ Հայաստանը դիտարկել ոչ միայն որպես սպառող, այլ նաև՝ որպես տարածաշրջանային տարանցիկ հանգույց։
Այս ամենից պարզ է դառնում, որ Հայաստանի էներգետիկ անկախությունը՝ չնայած ներկայիս սահմանափակումներին, լիովին հնարավոր է կառուցել։ Դա պահանջում է խելամիտ, փուլային մոտեցում՝ հիմնված դիվերսիֆիկացիայի, ազգային կարողությունների զարգացման և հավասարակշռված միջազգային համագործակցության վրա։ Էներգետիկ անկախություն ձեռք բերելը գործընթաց է, ոչ թե արագ ակնթարթային իրադարձություն։ Եվ այն այսօր արդեն սկսված է։
No comments:
Post a Comment