(էսսե)
Հեղինակ՝ Աննա Գիվարգիզյան,«Ժամ» ամսագրի գլխավոր խմբագիր
Լինում է, չի լինում՝ մի տղա է լինում:
Լեռնաշխարհի կրծքին կպած գյուղի մի տղա։ Տան սպիտակ պատը նրա համար էկրան էր, հին դույլը՝ կինոթատրոնի կարմիր նստարան։ «Ռեժիսոր» բառը չգիտեր, բայց արդեն ռեժիսոր էր ուզում դառնալ։
Այսպես է սկսվում Ալիկ Ասատրյանի պատմությունը։ Մի մարդու, որ հասկացավ, թե ինչպես կարելի է աշխարհը հյուսել հիշողության կտորներից, պատահական բառերից ու անանուն գույներից։
I. ԿԻՆՈ, ՈՐ ՉԿԱՐ
Մանուկ ժամանակ նրան ասացին.
— Ֆիլմերը կինոմեխանիկը չի նկարահանում։
— Ո՞վ է նկարահանում։
— Ռեժիսորը։
«Ռեժիսոր» բառը մնաց օդում կախված՝ ինչպես չբացված գաղտնագիր։ Հետո գլխի ընկավ. ռեժիսորը երազների որսորդ է. կինոխցիկով երազներին բռնում ու շարժման մեջ է դնում:
Ամեն ինչ սկսվեց ծխախոտի դատարկ տուփից, որի մեջ օրական երեսուն կոպեկ էր հավաքում: Երկու ամիս դպրոցում սոված էր մնում, որ հավաքված գումարով կինոխցիկ գնի։ Ծխախոտի տուփը մայրը պատահաբար նետում է աղբարկղ: Երազանքը մնում է:
II. ԳՈՒՅՆԵՐ, ՈՐ ԼՈւՅՍ ՉԵՆ ՏԵՍԵԼ
Կարող էր պարզապես նկարիչ դառնալ։ Բայց «պարզապես» բառը նրա բառարանում չկար։
Նրա նկարները կենդանի էին։ Սիրտ ունեին։ Երբ ցուցասրահում նրանց կողքով անցնում էին ու չէին նայում՝ շատ էին նեղվում։ Գիշերը վրդովված ինչ-որ բաներ էին շշնջում մեկմեկու ականջին։
Նկարում էր ավազով, ցեմենտով, գաջով։
Փնտրում էր մի գույն, որ դեռ չէր ծնվել։ Երբեմն թվում էր՝ նկարներ չէր ստեղծում, այլ հնագետի պես կորուստները հողից հանում ու հերթով շարում էր:
III. ՖԻԼՄԵՐ, ՈՐՈՆՔ ՑՆՈՐՔ ԵՆ
Նրա կինոն պատմություն չէր պատմում։ Նրա կինոն արթուն ցնորք էր։ «Ավլոս»։ «Օլեո»։ «Հորսիա»։ Բառեր, որ հնչում էին ինչպես պաղատանք. խոսում էին, բայց չէին բացատրում։
Մի օր հանդիպեց մի ծեր կնոջ, որ երեք պատերազմ էր տեսել։ Անունը Հորսիա էր։ Նկարահանեց։ Ստացվեց ֆիլմ: Որովհետև երբեմն մարդու անունն արդեն կենսագրություն է։
IV. ԵՍ-Ը, ՈՐ ԴԵՆ ՊԵՏՔ Է ՆԵՏԵԼ
Ասում էր.
— Երբ իսկապես ոչ ոք ես, ամեն ինչ ես։
Քար ես:
Ջուր ես:
Ծառ ես:
Անձրև ես:
Մարդկանց մեծ մասը մեռնում է՝ իր «ես»-ն աղբարկղ չնետած։ Նա նետեց։
Հիմա նրա նկարներն ամենուր գոռում են. «Ես գլուխգործոց եմ»։ Իսկ նա ծիծաղում է։ Որովհետև գիտի՝ ճիշտ են ասում:
V. ԱՐՎԵՍՏ, ՈՐ ՍԱՀՄԱՆ ՉՈՒՆԻ
Քսան տարի Նիդերլանդներում նկարչություն էր սովորեցնում նրանց, ում «ոչ այս աշխարհից» էին ասում։ Գիտեր, որ սյուրռեալիզմն ու դադաիզմը նրանց աչքերից է ծնվել։
— Երբ արվեստի բարեփոխումների մասին է խոսքը, հոգեկան հիվանդների աշխատանքները ավելի կարևոր են, քան աշխարհի բոլոր պատկերասրահների կտավները,— ասել է Պաուլ Կլեեն։
Ալիկ Ասատրյանը լուռ լսել ու գլխով է արել։
VI. ԳՈՐԳ, ՈՐ ՀԱՎԵՐԺ ՀՅՈՒՍՎՈՒՄ Է
Հավատում է, որ արվեստը գորգ է, ուր յուրաքանչյուր թել ինչ-որ մեկի կյանքն է։ Ապագայի նկարիչները հերթով իրենց հանգույցները կավելացնեն։ Բայց կարևոր է միշտ հիշել, թե ինչպես են հյուսվել առաջինները։
VII. ԽՐԱՏ
— Մի ձգտիր հայտնի դառնալ։ Արվեստը դրա հետ կապը չունի:
Եղիր քար:
Եղիր ջուր:
Եղիր ծառ:
Եղիր անձրև:
Զարմացրու ինքդ քեզ:
ՎԵՐՋԱԲԱՆԻ ՓՈԽԱՐԵՆ
Եթե երբևէ հանդիպեք ինչ-որ ֆիլմի, ուր հերոսներ չկան, բայց կա հոգի, եթե նայեք ինչ-որ կտավի ու զգաք, որ նա էլ ձեզ է նայում, ուրեմն Ալիկ Ասատրյանի աշխատանքն է։
Մարդու, որ մի օր կինոմեխանիկին հարցրեց.
— Կսովորեցնե՞ս կինո նկարահանել։
Ու պատասխան չստացավ։
Փոխարենը ստացավ մի ողջ Տիեզերք:
Լեռնաշխարհի կրծքին կպած գյուղի մի տղա։ Տան սպիտակ պատը նրա համար էկրան էր, հին դույլը՝ կինոթատրոնի կարմիր նստարան։ «Ռեժիսոր» բառը չգիտեր, բայց արդեն ռեժիսոր էր ուզում դառնալ։
Այսպես է սկսվում Ալիկ Ասատրյանի պատմությունը։ Մի մարդու, որ հասկացավ, թե ինչպես կարելի է աշխարհը հյուսել հիշողության կտորներից, պատահական բառերից ու անանուն գույներից։
I. ԿԻՆՈ, ՈՐ ՉԿԱՐ
Մանուկ ժամանակ նրան ասացին.
— Ֆիլմերը կինոմեխանիկը չի նկարահանում։
— Ո՞վ է նկարահանում։
— Ռեժիսորը։
«Ռեժիսոր» բառը մնաց օդում կախված՝ ինչպես չբացված գաղտնագիր։ Հետո գլխի ընկավ. ռեժիսորը երազների որսորդ է. կինոխցիկով երազներին բռնում ու շարժման մեջ է դնում:
Ամեն ինչ սկսվեց ծխախոտի դատարկ տուփից, որի մեջ օրական երեսուն կոպեկ էր հավաքում: Երկու ամիս դպրոցում սոված էր մնում, որ հավաքված գումարով կինոխցիկ գնի։ Ծխախոտի տուփը մայրը պատահաբար նետում է աղբարկղ: Երազանքը մնում է:
II. ԳՈՒՅՆԵՐ, ՈՐ ԼՈւՅՍ ՉԵՆ ՏԵՍԵԼ
Կարող էր պարզապես նկարիչ դառնալ։ Բայց «պարզապես» բառը նրա բառարանում չկար։
Նրա նկարները կենդանի էին։ Սիրտ ունեին։ Երբ ցուցասրահում նրանց կողքով անցնում էին ու չէին նայում՝ շատ էին նեղվում։ Գիշերը վրդովված ինչ-որ բաներ էին շշնջում մեկմեկու ականջին։
Նկարում էր ավազով, ցեմենտով, գաջով։
Փնտրում էր մի գույն, որ դեռ չէր ծնվել։ Երբեմն թվում էր՝ նկարներ չէր ստեղծում, այլ հնագետի պես կորուստները հողից հանում ու հերթով շարում էր:
III. ՖԻԼՄԵՐ, ՈՐՈՆՔ ՑՆՈՐՔ ԵՆ
Նրա կինոն պատմություն չէր պատմում։ Նրա կինոն արթուն ցնորք էր։ «Ավլոս»։ «Օլեո»։ «Հորսիա»։ Բառեր, որ հնչում էին ինչպես պաղատանք. խոսում էին, բայց չէին բացատրում։
Մի օր հանդիպեց մի ծեր կնոջ, որ երեք պատերազմ էր տեսել։ Անունը Հորսիա էր։ Նկարահանեց։ Ստացվեց ֆիլմ: Որովհետև երբեմն մարդու անունն արդեն կենսագրություն է։
IV. ԵՍ-Ը, ՈՐ ԴԵՆ ՊԵՏՔ Է ՆԵՏԵԼ
Ասում էր.
— Երբ իսկապես ոչ ոք ես, ամեն ինչ ես։
Քար ես:
Ջուր ես:
Ծառ ես:
Անձրև ես:
Մարդկանց մեծ մասը մեռնում է՝ իր «ես»-ն աղբարկղ չնետած։ Նա նետեց։
Հիմա նրա նկարներն ամենուր գոռում են. «Ես գլուխգործոց եմ»։ Իսկ նա ծիծաղում է։ Որովհետև գիտի՝ ճիշտ են ասում:
V. ԱՐՎԵՍՏ, ՈՐ ՍԱՀՄԱՆ ՉՈՒՆԻ
Քսան տարի Նիդերլանդներում նկարչություն էր սովորեցնում նրանց, ում «ոչ այս աշխարհից» էին ասում։ Գիտեր, որ սյուրռեալիզմն ու դադաիզմը նրանց աչքերից է ծնվել։
— Երբ արվեստի բարեփոխումների մասին է խոսքը, հոգեկան հիվանդների աշխատանքները ավելի կարևոր են, քան աշխարհի բոլոր պատկերասրահների կտավները,— ասել է Պաուլ Կլեեն։
Ալիկ Ասատրյանը լուռ լսել ու գլխով է արել։
VI. ԳՈՐԳ, ՈՐ ՀԱՎԵՐԺ ՀՅՈՒՍՎՈՒՄ Է
Հավատում է, որ արվեստը գորգ է, ուր յուրաքանչյուր թել ինչ-որ մեկի կյանքն է։ Ապագայի նկարիչները հերթով իրենց հանգույցները կավելացնեն։ Բայց կարևոր է միշտ հիշել, թե ինչպես են հյուսվել առաջինները։
VII. ԽՐԱՏ
— Մի ձգտիր հայտնի դառնալ։ Արվեստը դրա հետ կապը չունի:
Եղիր քար:
Եղիր ջուր:
Եղիր ծառ:
Եղիր անձրև:
Զարմացրու ինքդ քեզ:
ՎԵՐՋԱԲԱՆԻ ՓՈԽԱՐԵՆ
Եթե երբևէ հանդիպեք ինչ-որ ֆիլմի, ուր հերոսներ չկան, բայց կա հոգի, եթե նայեք ինչ-որ կտավի ու զգաք, որ նա էլ ձեզ է նայում, ուրեմն Ալիկ Ասատրյանի աշխատանքն է։
Մարդու, որ մի օր կինոմեխանիկին հարցրեց.
— Կսովորեցնե՞ս կինո նկարահանել։
Ու պատասխան չստացավ։
Փոխարենը ստացավ մի ողջ Տիեզերք:
No comments:
Post a Comment