«Նիդերլանդական Օրագրի» համար
Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանից
Նաիրա Գասպարյան, բ․գ․թ․, դոցենտ,Ե ՊՀ
Ավարտվեց ապրիլի 22-23, 2025թիվ, ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտի կազմակերպած միջազգային գիտաժողովը։ Գիտաժողովին մասնակցում էր նաև ՀՀ-ում Սիրիայի Արտակարգ և լիազոր դեսպան դոկտոր Նորա Արիսյանը, ով իր ելույթում ներկայացրեց Սիրիայի խորհրդարանի հստակ մոտեցումը հարցին՝ դատապարտել Հայոց ցեղասպանությունը՝ ձեռնարկելով նրա ճանաչման միջազգային գործընթաց։ Սիրիայի խորհրդարանում հարցի նկատմամբ եղել է փուլային մոտեցում, սակայն արդեն առկա որոշումը Դոկտոր Արիսյանն ընթերցեց ներկաների համար։ Նույպիսի մոտեցում արտահայտեց նաև Լիբանանի տեսաչաթով զեկուցող Վահրամ Էմիյանը՝ նշելով Լիբանանի խորհրդարանի վերաբերմունքը Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ։ Պ.գ.դ., պրոֆեսոր, Արմեն Մարուքյանը կարևորեց Հայոց ցեղասպանության ճանաչման և դատապարտման գործընթացի նշանակությունը՝ այդ հանցագործության հետևանքների հաղթահարման համատեքստում։ Բանախոսները շատ էին։ Առաջին օրվա նիստում հիմնականում վերլուծության ենթարկվեցին Հայոց ցեղասպանության արձագանքները հայաստանյան և Ափյուռքի մամուլում, կային նաև անգլերենով զեկուցումներ։ Բ.գ.թ Արծվի Բախչինյանը քննարկեց Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործընթացը Շվեդիայում, իսկ Սալոնիկից Հովիկ Քասապյանը ներկայացրեց, թե ինչպես է հունահայ համայնքը լուրջ ջանքերի գործադրելով հասել նրան, որ երկրի խորհրդարանի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչման ու դատապարտման բանաձև ընդունվի։ Պ.գ.թ. Արփինե Բաբլումյանն անդրադարձավ Հայոց ցեղասպանության հիշատակումը օտարալեզու մամուլի էջերում. 1965-70-ական թվականների, որ անչափ կարևոր է թեման համակողմանիորեն լուսաբանելու համար: Բոլոր զեկուցողները, հիմնականում, համամիտ էին, որ միջազգային ճանաչման գործընթացը պետք է ակտիվանա։ ձեռնարկվի։ Զեկուցողները միասնական էին ևս մեկ հարցում, որ հենց միջազգային մակարդակով Հայոց ցեղասպանության ճանաչման ոչ լիարժեք գործընթացն է պատճառը, որ ցեղասպանությունները շարունակվում են աշխարհում, որովհետև բացակայում են սաստման մշակված մեխանիզմները։
Հատկապես հետաքրքիր հուշեր արթնացրեց Հայաստանի ազգային արխիվը ներկայացնող պ.գ.թ. Ավագ Հարությունյանը, ով ներկաներին իր ելույթով հիշեցրեց, թե ինչպես հանրային հնչողություն ստացավ Հայոց ցեղասպանության հարցը 1965 թ. Խորհրդային Հայաստանում, Անտոն Քոչինյանի օրոք, երբ ցեղասպանության 50-րդ տարելիցը քննարկող նիստը հեռարձակվեց ողջ հանրապետությունով։ Նախագահող Արմեն Մարուքյանը նշեց մեր կողմից որդեգրած այն սխալը, որ Թուրքիան 1919 թվականին ճանաչել է հայերի բնաջնջումը Թուրքիայում, մինչդեռ այսօրվա թուրքական իշխանություններն են, որ ժխտում են այն։ Բազմաթիվ երկրներ ճանաչել են հայոց ցեղասպանությունը օրինագծեր են ընդունել, դատապարտել եև քրեականացնելու պահանջով։ Հատուկ նշվեց, որ շատ երկար ժամանակ խոսվել է Հայոց ցեղասպանության մասին, քննարկվել փաստը, բայց պահանջատիրության հարց առաջ չի քաշվել, իսկ դատապարտման ու քրեականացման օրինագծերի ընդունման մասին քննարկվում է այսօրվա կտրվածքով։ Ակադեմիկոս Աշոտ Մելքոնյանն ասաց, որ անչափ կարևոր է նման գիտաժողովի կազմակերպումը և ընդգծեց, որ անկախ քաղաքական զարգացումներից պատմաբաններն ու ցեղասպանագետները շարունակում են իրենց գիտական հետազոտությունները՝ առաջնորդվելով սեփական խղճով և պատմական փաստերի նկատմամբ անաչառությամբ: Պ.գ.դ., պրոֆեսոր Գևորգ Ստեփանյանը վերլուծության ենթարկեց Հայոց ցեղասպանության և Հայ Դատի արծարծումները «Սփյուռք» շաբաթաթերթում, իսկ պ.գ.թ. Անի Ֆիշենկճեանը քննարկեց 1960-1980-ական թթ. Հայոց ցեղասպանության ոգեկոչման փաստը սիրիահայ հասարակության կողմից։
Հարցի վերաբերյալ կարևոր շեշտադրումներեր էր պարունակում Իրանի Իսլամական Հանրապետության Ահվազի «Շահիդ Չամրան» համալսարանի ասպրանտ Աբբաս Էղբալ Մեհրանի զեկույցը:
Երկրորդ օրվա ողջ քննարկումը վերաբերում էր ազգային զարթոնքի արձագանքներին Արցախում։ Դոկտոր, պրոֆեսոր Վահրամ Բալայանը անդրադարձավ 1960-ական թվականների համահայկական զարթոնքին Արցախում, իսկ պ.գ.թ., դոցենտ Իսկուհի Ավանեսյանը շարունակեց նախորդ զեկուցողի թեման ՝ խոսելով շարժման վերելքի մասին 80-ականներին։ Շեշտադրվեց Հայոց ցեղասպանության դատապարտումն ու միջազգային ճանաչումը։ Ելույթ ունեցող Բալայանին, ով բացահայտեց բոլոր գոյություն ունեցող ճշմարտությունները, որոնք չեն բարձրաձայնվում, ինչպես նշեց պրոֆեսոր Արմեն Մարուքյանը, տրվեցին հարցեր, որոնք ի մի բերելով կարելի է ձևակերպել' արդյոք այդ պարագայում, երբ որոշումները հզորներն են կայացնում, հայերը պիտի լռեն, թե պիտի պայքարեն։ Բնականաբար, առանց պայքարի հնարավոր չէ, երբ ոտնահարվում են մարդու տարրական իրավունքներն ու ազգային բարձրագույն արժեքները։
Կ.գ.թ., դոցենտ Մարիամ Ավագյանը ներկայացրեց իր հայրենի Բանանցը, որն ունեցել էր 18000 հայ բնակչություն՝ նշելով, որ գյուղում ոչ մի ադրբեջանցի չի ապրել, սակայն Բանանցում ազգային զարթոնքը Ադրբեջանի հայահալած քաղաքականության հետևանքով վտանգված է եղել։
Պ.գ.թ., դոցենտ, Մհեր Հարությունյանի ելույթի թեման ԽՍՀՄ-ում Լեռնային Ղարաբաղի հայերի իրավունքների պաշտպանությունն էր «Մարտիկ» թերթի էջերում։ Զեկուցողին հարց առաջադրվեց Մոսկվային ուղղված խտրականությանն առնչվող նամակների հետևանքների ու արձագանքների վերաբերյալ։ Հարց, սակայն այդպես էլ լուծում չի ստացել Մոսկվայի կողմից սոսկ այն պատճառով, որ Ադրբեջանի կողմից իր հայազգի քաղաքացիների վարքի վերաբերյալ հարցերը ներկայացնում էր որպես ծայրահեղ ազգայնամոլություն և, հետևաբար, ադրբեջանցիները «ստիպված էին» պայքարել են նման «ազգայնամոլական» դրսևորումների դեմ։ Եվ հարցն անմիջապես փակվում էր։
ՀՀ ԳԱԱ ՊԻ աշխատակից, Հայկական լեռնաշխարհի մշակութային ժառանգության օմբուդսմեն Հովիկ Ավանեսովը խոսեց Ադրբեջանի կողմից մշակութային հուշարձանների ոչնչացման մասին։ Ելույթի առաջին մասում զեկուցողը անդրադարձ կատարեց 1960-80-ական թվականների մշակութային ցեղասպանությանը, ինչն արձանագրվել է տվյալ ժամանակահատվածում: Նա հստակ փաստերով ներկայացրեց այդ ժամանակահատվածում ոչնչացված և ձևախեղված կառույցները: Զեկույցի երկրորդ մասում Հովիկ Ավանեսովն անդրադարձավ 1960-ական թվականներին ձեւավորված ազգային զարթոնքի ազդեցությանը, մտավորականների՝ կողմից տարբեր հարցեր բարձրաձայնելուն, ու այդ ամենի նկատմամբ ադրբեջանական զսպող մեխանիզմ դարձող վանդալիստական քաղաքականությանը:
Նախագահող Արմեն Մարուքյանը, ամփոփելով գիտաժողովում քննարկումների արդյունքները, ասաց, որ պետք է օգտագործել Սփյուռքի համահայկական կառույցները Հայոց ցեղասպանության համընդհանուր ճանաչման և դատապարտման համար։
Նշենք, որ Արցախին վերաբերող հարցերը քննարկելիս հայրենիք կորցրած զեկուցողները, որքան էլ որ ցանկանում էին զսպել հույզերը, այնուամենայնիվ միշտ չէ, որ դա նրանց հաջողվում էր՝ հայացքը, ձայնը հաճախ մատնում էին։
”THE NATIONAL AWAKENING OF THE ARMENIAN PEOPLE AND THE PROCESS OF INTERNATIONAL RECOGNITION OF THE ARMENIAN GENOCIDE”
For the Diary of the Netherlands/ NidOragir
From Yerevan, the capital of Armenia
Naira Gasparyan, PhD, Associate Professor, YSU
The international conference organized by the Institute of History of the NAS RA on April 22-23, 2025 was concluded. The conference was attended by Dr. Nora Arisian, Ambassador Extraordinary and Plenipotentiary of Syria to the RA, who presented in her speech the clear approach of the Syrian Parliament to the issue of condemning the Armenian Genocide by initiating an international process of its recognition. There was a phased approach to the issue in the Syrian Parliament, but the issue was ready and Dr. Arisyan read out the existing decision for those present. A similar approach was also expressed by the Lebanese video-chat reporter Vahram Emiyan, noting the attitude of the Lebanese Parliament towards the Armenian Genocide. Armen Marukyan, Doctor of Science, Professor, from the Institute of History of the NAS RA, highlighted the importance of the process of recognizing and condemning the Armenian Genocide within the context of overcoming the consequences of that crime. There were many speakers. The first day's session mainly analyzed the reactions to the Armenian Genocide in the Armenian and Diaspora press, there were also reports in English. Artsvi Bakhchinyan, PhD, discussed the process of recognizing the Armenian Genocide in Sweden, and Hovik Kasapyan from Thessaloniki presented how the Greek-Armenian community, through serious efforts, adopted a resolution recognizing and condemning the Armenian Genocide by the country's parliament. Arpine Bablumyan, PhD, touched upon the issue of the Armenian Genocide on the pages of foreign-language press during 1965-70s, which is extremely important for comprehensive coverage of the topic. All speakers generally agreed that the process of international recognition should be activated. The speakers were united on another issue as well - it is precisely the incomplete process of recognition on the international level that matters: genocides continue in the world, because there are no developed mechanisms for condemnation.
Particularly interesting memories were awakened by Avag Harutyunyan, PhD, representing the National Archives of Armenia, who reminded the attendees in his speech how the issue of the Armenian Genocide gained public resonance in 1965. In Soviet Armenia, during the governance of Anton Kochinyan, when the session discussing the 50th anniversary of the genocide was broadcast on national TV throughout the republic. Chairman Armen Marukyan mentioned the mistake we made that Turkey recognized the extermination of Armenians in Turkey in 1919, while today's Turkish authorities deny it. Many countries have recognized the Armenian Genocide and have adopted bills condemning and criminalizing it. It was specifically noted that the Armenian Genocide has been talked about for a very long time, the fact has been discussed, but the issue of claims has not been raised, and the adoption of bills condemning and criminalizing it is being discussed just today. Academician Ashot Melkonyan noted that the organization of such a conference is extremely important and emphasized that regardless of political developments, historians and genocide scholars continue their scientific research guided by their own conscience and impartiality towards historical facts. Doctor of Science, Professor Gevorg Stepanyan analyzed the Armenian Genocide and Hay Dat debates in the “Diaspora” weekly, and Doctor of Science Ani Fishenkjian analyzed the commemoration of the Armenian Genocide by the Syrian-Armenian society in the 1960s-1980s. Important highlights were made on the issue in the report by Abbas Eghbal Mehran, a graduate student at Shahid Chamran University in Ahvaz, Islamic Republic of Iran.
The entire discussion of the second day concerned the reactions to the national awakening in Artsakh. Doctor of Science, Professor Vahram Balayan touched upon the Pan-Armenian awakening in Artsakh in the 1960s, and Doctor of Science, Associate Professor Iskuhi Avanesyan continued the topic of the previous speaker, speaking about the rise of the movement in the 1980s. The condemnation and international recognition of the Armenian Genocide were emphasized. Balayan , the speaker, who revealed all the existing truths that are not voiced, as Prof. Armen Marukyan noted, was asked questions, which, when summed up, was formulated as follows: should Armenians remain silent in such a case, when the powerful make decisions, or should they fight for the recognition of the fact? Naturally, it is impossible without a fight when basic human rights and the highest national values are violated.
Associate Professor Mariam Avagyan presented her native Banants, which used to have a population of 18,000 Armenians, and no Azerbaijani population at all living in the village, but the national awakening in Banants was endangered as a result of Azerbaijan's Armenian-diluting policy.
Candidate of Historical Sciences, Associate Professor, Mher Harutyunyan's speech was about the protection of the rights of Armenians of Nagorno-Karabakh in the USSR on the pages of the "Martik" newspaper. He was asked a question about the consequences and reactions to the letters addressed to Moscow regarding discrimination. The question, however, was never resolved by Moscow simply because Azerbaijan presented the issues regarding the behavior of its Armenian citizens as extreme nationalism and, therefore, the Azerbaijanis "had to" fight against such "nationalistic" manifestations. And the question was immediately closed.
Hovik Avanesov, an employee of the Institute of Cultural Heritage of the National Academy of Sciences of the Republic of Armenia, Ombudsman for the Cultural Heritage of the Armenian Highlands, spoke about the destruction of cultural monuments by Azerbaijan. In the first part of the speech, he referred to the cultural genocide of the 1960s-80s, which was recorded during this period. He presented the structures destroyed and disfigured during that period with clear facts. In the second part of the report, Hovik Avanesov touched upon the question of the impact of the national awakening that took shape in the 1960s, the raising of various issues by intellectuals, and the vandalistic policy that became an Azerbaijani restraining mechanism against all of that.
It should be noted that the speakers who lost their homeland, when discussing issues related to Artsakh, no matter how hard they were trying to restrain their emotions, did not always succeed - their gaze, their voices often betrayed them.
Chairman Armen Marukyan, summarizing the results of the discussions at the conference, said that the pan-Armenian structures of the Diaspora should be used for achieving the universal recognition and condemnation of the Armenian Genocide.
No comments:
Post a Comment