ԼՅՈՒՍԴԵՆ (Նիդերլանդներ)- Լյուսդենի անտառապատ հանգիստ տարածքում գտնվում է Sovjet Ereveld-ը՝ Խորհրդային զինվորների ամենամեծ գերեզմանատունը Արևմտյան Եվրոպայում։ Այստեղ հանգչում են 865 զինվորներ, որոնք Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին մահացել են գերմանական ռազմագերության, դաժան աշխատանքների կամ հիվանդությունների հետևանքով։ Նրանցից շատերը երկար տարիներ անհայտ էին՝ անունները չճշտված, ճակատագրերը կորուսյալ։
Սակայն վերջին տարիներին այստեղ ավելի հաճախ կարելի է տեսնել Նիդելանդների հայկական համայնքի ներկայացուցիչներին։ Պատճառը պարզ է. այս գերեզմանատան հողի տակ հանգչողներից մի քանիսը ազգությամբ հայեր են։
Ըստ Sovjet Ereveld հիմնադրամի տվյալների՝ գերեզմանատանը կան քսանից ավելի հայ զինվորներ, որոնց ինքնությունը նորագույն ուսումնասիրությունների շնորհիվ վերջապես հաստատվել է՝ մոտ ութ տասնյակ տարի անց։
Հոգևոր խոնարհում և հիշատակի պահեր
Նիդերլանդների հայկական համայնքը, Նիդերլանդահայ կազմակերպությունների ֆեդերացիան (FAON) այս տարի դեկտեմբերի 9-ին նշելու են 1944թ. Միդելհարնիսում գնդակահարված Հայ խորհրդային յոթ զինվորների հիշատակի օրը, Այդ մասսին ֆեյսբուքյան էջին գրառում է արել Մաթո Հախվերդյանը : Ամստերդամի «Գրիգոր Նարեկացի» մշակութային հիմնադրամը, տարիներ շարունակ այցելում է գերեզմանատուն։ Նրանք խնամում են մի շարք հայ զինվորների շիրմաքարերը, Ամստերդամի Սուրբ Հոգի հայկական եկեղեցու քահանա Տարոն տեր Թադևոսյանը կատարում է հոգեհանգստյան արարողություններ, վառում են մոմեր ու ծաղկեպսակներ տեղադրում։ Համայնքի ներկայացուցիչ, հիմնադրամի նախագահ Վահան Ավագյանը նշում է.
«Սա ոչ միայն պատմական պարտք է, այլ նաև մարդկային պարտավորություն։ Այս մարդիկ տուն չեն վերադարձել, բայց նրանք ունեցել են ընտանիքներ, կյանք, պատմություն։ Եվ նրանք չեն կարող մնալ մոռացված»։
«Experience»-ը՝ պատերազմի մարդկային կողմը բացահայտող նոր վայր
Sovjet Ereveld-ը վերջերս համալրվել է նոր թանգարանային կենտրոնով՝ Sovjet Ereveld Experience։ Այն տարբերվում է սովորական թանգարաններից. այստեղ այցելուն ոչ միայն տեղեկություն է ստանում, այլ ապրում է պատմությունը։
-
Ֆիլմում ներկայացվում է Դմիտրի անունով տղայի պատմությունը, որը ճակատ է ճանապարհում իր հորը՝ Վլադիմիր Բոտենկոյին։
-
Վիրտուալ իրականության բաժնում այցելուն «մտնում է» զինվորի կյանքի վերջին փուլերի մեջ՝ ճակատամարտից մինչև գերմանական ռազմագերություն և հանքերում հարկադրական աշխատանք։
Experience-ի նպատակն է պատերազմի մասին խոսել ոչ թե կոշտ թվերով, այլ՝ մարդու ճակատագրով։ Այստեղ պատերազմը ներկայացվում է որպես ընտանեկան ցավ, լռության մեջ կորած անուններ և ապրումների բեռ։
Պատմություն՝ քաղաքական ստվերների միջև
Խորհրդային զինվորների պատմությունները երկար ժամանակ մնացել են անտեսված։ Նրանք պայքարել են նացիզմի դեմ, բայց Կոնդրակման պատերազմի տարիներին դարձել են «նոր թշնամու» խորհրդանիշ։ Այդ պատճառով նրանց անունները հաճախ դուրս են մնացել եվրոպական հիշողության շրջանակներից։
Sovjet Ereveld-ը փորձում է այդ անարդարությունը վերականգնել՝ ուշադրության կենտրոն բերելով ոչ միայն ռուս, ուկրաինացի կամ բելառուս զինվորներին, այլ նաև մահացած փոքրաթիվ ազգությունների ներկայացուցիչներին, այդ թվում՝ հայերին։
Քարերի հետևում թաքնված մարդկային պատմություններ
Գերեզմանատան լռության մեջ, եթե ուշադրությամբ նայես, կնկատես շիրմաքարերի վրա փորագրված հայկական ազգանուններ։ Այս անունները պատմում են պատերազմով բնաջնջված երազանքների, կիսատ ընտանիքների ու սերունդների համար անհայտ մնացած ճակատագրերի մասին։
Նիդելանդների հայկական համայնքի համար այս վայրն այսօր դարձել է ոչ միայն հարգանքի, այլ նաև արդարության տեղ։ Այստեղ նրանք գտնում են կապ մի անցյալի հետ, որը երկար տարիներ անտեսված է եղել։
Մի բան ակնհայտ է. այս զինվորները այլևս երբեք չեն մնա անանուն կամ մոռացված։
Hay AZIAN
Լուսանկարները` Stichting Sovjet Ereveld
կայքից
Armeniërs eren vergeten Sovjetsoldaten in Leusden: verhalen die in stilte bewaard zijn gebleven op het Sovjet Ereveld
LEUSDEN (Nederland) – In de rustige, bosrijke omgeving van Leusden ligt het Sovjet Ereveld, de grootste begraafplaats van Sovjetsoldaten in West-Europa. Hier rusten 865 militairen die tijdens de Tweede Wereldoorlog omkwamen door Duitse krijgsgevangenschap, dwangarbeid of ziekte. Velen van hen bleven decennialang naamloos, hun lot onbekend en hun geschiedenis onvolledig.
In de afgelopen jaren is er echter steeds vaker een bijzondere groep bezoekers te zien: vertegenwoordigers van de Armeense gemeenschap in Nederland. De reden is eenvoudig. Onder de begraven soldaten bevinden zich ook etnisch Armeense militairen.
Volgens gegevens van de Stichting Sovjet Ereveld liggen er meer dan twintig Armeense soldaten begraven. Dankzij recent onderzoek en internationale archiefvondsten is hun identiteit eindelijk bevestigd – bijna tachtig jaar na hun dood.
Geestelijke eerbetoon en momenten van herinnering
De Armeense gemeenschap van Nederland, waaronder de Federatie Armeense Organisaties Nederland (FAON), zal dit jaar op 9 december de herdenkingsdag markeren van de zeven Armeense Sovjetsoldaten die in 1944 in Middelharnis werden gefusilleerd. Daarover schreef Mato Hakverdian onlangs op zijn Facebookpagina.
Ook de Amsterdamse culturele stichting Grigor Narekatsi bezoekt het ereveld al jaren. Zij onderhouden meerdere graven van Armeense soldaten. Priester Taron Ter Tadevosyan van de Armeense Surp Hoki-kerk in Amsterdam voert herdenkings- en requiemdiensten uit, terwijl bezoekers kaarsen aansteken en bloemen neerleggen.
Volgens Vahan Avagyan, voorzitter van de stichting, is dit werk van grote morele betekenis:
“Dit is niet alleen een historische plicht, maar ook een menselijke. Deze mannen zijn nooit thuisgekomen, maar ze hadden families, een leven, een verhaal. Ze mogen niet vergeten worden.”
De ‘Experience’ – een nieuwe plek die de menselijke kant van oorlog zichtbaar maakt
Onlangs is het Sovjet Ereveld uitgebreid met het nieuwe museumcentrum Sovjet Ereveld Experience. Deze locatie onderscheidt zich van klassieke musea: bezoekers ontvangen hier niet enkel informatie, maar beleven de geschiedenis.
De film vertelt het verhaal van de jongen Dmitri, die zijn vader Vladimir Botenko naar het front ziet vertrekken.
In de VR-ruimte stapt de bezoeker in de schoenen van de soldaat zelf – van het front naar krijgsgevangenschap in Duitsland en uiteindelijk naar dwangarbeid in een kolenmijn.
Het doel van de Experience is om niet te spreken in harde cijfers, maar in menselijke levens. Oorlog verschijnt hier als familietrauma, als stilte rondom verdwenen namen, als een last die generaties lang blijft bestaan.
Geschiedenis tussen politieke schaduwen
De verhalen van Sovjetsoldaten bleven lang onderbelicht. Zij vochten tegen het nazisme, maar werden in de Koude Oorlog symbool van de ‘nieuwe vijand’. Daardoor verdwenen hun namen vaak uit de West-Europese herinneringscultuur.
Het Sovjet Ereveld probeert dat beeld te herstellen, door aandacht te schenken aan alle soldaten – Russen, Oekraïners, Wit-Russen, maar ook aan kleinere etnische groepen zoals de Armeniërs.
Menselijke verhalen achter stenen
Wie aandachtig over de begraafplaats loopt, ontdekt op sommige grafstenen Armeense familienamen. Ze herinneren aan verwoeste dromen, afgebroken levens en families die generaties lang in onzekerheid leefden over het lot van hun verwanten.
Voor de Armeense gemeenschap in Nederland is deze plek inmiddels niet alleen een site van eerbetoon, maar ook van morele rechtvaardigheid. Hier vinden zij een tastbare verbinding met een verleden dat lange tijd genegeerd bleef.
Eén ding is duidelijk: deze soldaten zullen nooit meer naamloos of vergeten zijn.
Hay AZIAN
Foto’s: Stichting Sovjet Ereveld
-----------------------------------------
ՄԻՋՈՑԱՌՄԱՆ ԾՐԱԳԻՐ`
Stichting Sovjet Ereveld կայքից
Op 9 december herdenkt Stichting Sovjet Ereveld de 7 Sovjetsoldaten die op 9 december 1944 door de Duitsers op het Havenhoofd in Middelharnis zijn gefusilleerd. Na de oorlog zijn deze soldaten herbegraven op het Sovjet Ereveld. Tachtig jaar lang lagen ze er anoniem en lange tijd kwam hun familie niet te weten wat er met hun dierbaren was gebeurd. We verwelkomen je om hier samen met ons bij stil te staan. Meer achtergrondinformatie over deze groep oorlogsslachtoffers en de dilemma’s waarmee zij te maken kregen, lees je onder het programma.
Programma
09.00 – 09.30 uur: Inloop
09.30 – 09.35 uur: Welkomstwoord dhr. Coen Wilders, Bestuurslid Stichting Sovjet Ereveld
09.35 – 09.40 uur: Toespraak dhr. Tigran Sargsyan, Ambassaderaad van de Ambassade van Armenië
09.40 – 09.45 uur: Toespraak dhr. Gerolf Bouwmeester, Burgemeester van Leusden
09.45 – 09.50 uur: Toespraak dhr. Remco Reiding, Directeur Stichting Sovjet Ereveld
09.50 – 09.51 uur: Taptoe-signaal
09.51 – 09.52 uur: Minuut stilte
09.52 – 10.00 uur: Kranslegging
10.00 – 10.02 uur: Bloemen leggen
10.02 – 10.05 uur: Kaarsen plaatsen bij de zeven graven
10.05 – 10.10 uur: Gebed door Taron Tadevosyan, Priester van de Armeens Apostolische Kerk Surp Hoki
10.10 – 10.30 uur: Koffie/thee in museum Sovjet Ereveld Experience (Vlooswijkseweg 1b)
Er is gelegenheid om ter nagedachtenis aan de oorlogsslachtoffers bloemen te plaatsen bij de Obelisk. Bij de entree van het Ereveld kunt u rode anjers aanschaffen. Met de aankoop van deze anjers helpt u ons grafbezoek van de familieleden van de soldaten mogelijk te maken en ondersteunt u andere activiteiten van de Stichting.
Locatie
Sovjet Ereveld, Dodeweg 31 Leusden
Parkeren kan bij de toegangsweg tot begraafplaats Maranatha (Dodeweg 29, schuin tegenover het museum).
------------------------
Op 9 december herdenkt Stichting Sovjet Ereveld de 7 Sovjetsoldaten die op 9 december 1944 door de Duitsers op het Havenhoofd in Middelharnis zijn gefusilleerd. Na de oorlog zijn deze soldaten herbegraven op het Sovjet Ereveld. Tachtig jaar lang lagen ze er anoniem en lange tijd kwam hun familie niet te weten wat er met hun dierbaren was gebeurd. We verwelkomen u om hier samen met ons bij stil te staan.
Programma
13.30 – 14.00 uur: Inloop
14.00 – 14.05 uur: Welkomstwoord mw. Natalia de Jong, Stichting Sovjet Ereveld
14.05 – 14.10 uur: Toespraak dhr. Tigran Sargsyan, Ambassaderaad van de Ambassade van Armenië
14.10 – 14.15 uur: Toespraak mw. Ada Grootenboer-Dubbelman, Burgemeester Gemeente Goeree-Overflakkee
14.15 – 14.20 uur: Toespraak dhr. Remco Reiding, Directeur Stichting Sovjet Ereveld
14.20 – 14.21 uur: Taptoe-signaal
14.21 – 14.22 uur: Minuut stilte
14.22 – 14.30 uur: Kranslegging
14.30 – 14.35 uur: Gebed door dhr. Taron Tadevosyan, Priester van de Armeens Apostolische Kerk Surp Hoki
14.35 – 14.45 uur: Bloemen leggen
14.45 – 14.50 uur: Afsluiting
Locatie
Monument aan het Havenhoofd, 3241 LD, Middelharnis (Goeree-Overflakkee)
https://sovjet-ereveld.nl/agenda-events/leusden-herdenking-gefusilleerde-soldaten-armeens-bataljon/
