Գրիգորի Հովսեփյան
Վերջին շրջանում Հայաստանյան հասարակական դաշտում աշխուժացել է քննարկումը Եկեղեցի-պետություն հարաբերությունների շուրջ։ Այդ համատեքստում հրապարակված Արևմտյան Եվրոպայի Հայրապետական պատվիրակ և Սուրբ Աթոռում Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու ներկայացուցիչ Խաժակ Արքեպիսկոպոս Պարսամյանի հոդվածը արժանի է գնահատանքի՝ իր մտահոգությամբ Եկեղեցու հեղինակության, նրա առաքելության և պետության հետ հարաբերությունների վերաբերյալ։ Սակայն, որքան էլ բարեխիղճ ու խաղաղարար լինի այդ մոտեցումը, այն, մեր համոզմամբ, խնդիրը դիտարկում է միակողմանի և այլ հարթության մեջ։ Արժանին պետք է մատուցել «Նիդերլանդական օրագրին», որ անխտիր ամբիոն է տրամադրում բոլոր կողմերին արտահայտելու իրենց մտքերն ու կարծիքները:
Խնդիրը սխալ ախտորոշելու վտանգը
Հոդվածի վերնագիրը՝ «Հայաստանում եկեղեցի–պետություն հարաբերությունները պահանջում են պարզաբանում, ոչ թե ընդհարում», ենթադրում է, թե առկա լարվածությունը ծագում է պետության և Եկեղեցու միջև հակասությունից։ Սակայն իրականությունն այլ է։ Այստեղ մենք գործ ունենք ոչ թե պետություն-եկեղեցի ընդհարման, այլ եկեղեցու ներսում կուտակված հոգևոր, բարոյական և կառավարչական ճգնաժամի հետ, որը բարձրաձայնվում է հավատացյալների կողմից՝ այդ թվում նաև վարչապետի, որպես Հայ Առաքելական Եկեղեցու շարքային անդամի։
Քննադատությունը չի ուղղվում Եկեղեցու դեմ որպես հոգևոր մարմնի, այլ վերաբերում է կոնկրետ անձանց և գործելակերպերին, որոնք, հավատացյալների ընկալմամբ, շեղվել են Ավետարանից, խախտել իրենց ուխտը և վերածել հոգևոր ծառայությունը իշխանության կամ անձնական առավելության միջոցի։ Այս պահանջը քաղաքական չէ, այլ՝ հավատքի ներսից ծնված բարենորոգման ձայն։
Եկեղեցին՝ ոչ «պետություն պետության մեջ»
Պարսամյանը, անդրադառնալով Վատիկանի և Իտալիայի հարաբերությունների մոդելին, ակնարկում է նմանատիպ «հստակեցման» անհրաժեշտությունը նաև Հայաստանում։ Սակայն այստեղ առաջանում է հիմնարար հարց․ ի՞նչն է Էջմիածնին օժտում Վատիկանի նման քաղաքական-իրավական տրամաբանությամբ գործելու իրավունքով։ Հայ Առաքելական Եկեղեցին երբեք չի ունեցել և չի կարող ունենալ «պետություն պետության մեջ» լինելու աստվածաբանական կամ պատմական մանդատ։
Քրիստոսի ուսմունքը հստակ է․ Եկեղեցու առաջնորդությունը իշխանություն չէ աշխարհիկ իմաստով, այլ ծառայություն։ «Ձեզանում մեծը թող լինի սպասավոր» (Մարկ. 10․43)։ Այս սկզբունքը բացառում է թե՛ հոգևոր դասի սրբացումը, թե՛ կառույցի ինստիտուցիոնալ ինքնապաշտպանությունը՝ Ավետարանից դուրս։
Հոգևորականը՝ անքննելի՞ և հավատացյալի խոսքի իրավունքը
Լյուվենի համալսարանի Աստվածաբանության դոկտոր Խաչիկ Հովհաննիսյանի աստվածաբանական դիտարկումները այս հարցում չափազանց կարևոր են։ Օծումը հոգևորականին չի դարձնում անսխալական կամ մարդկային քննադատությունից վեր։ Մկրտված յուրաքանչյուր քրիստոնյա ստանում է նույն Սուրբ Հոգին, և շնորհի աղբյուրը բոլորի համար նույնն է։ Տարբերությունը ոչ թե արժեքի կամ սրբության, այլ ծառայության գործառույթի մեջ է։
Այս սկզբունքից բխում է մեկ այլ, հաճախ մոռացվող ճշմարտություն․ հավատացյալը՝ անկախ իր հասարակական կամ քաղաքական դիրքից, իրավունք ունի խոսելու Եկեղեցու մասին և Եկեղեցու ներսում։ Վարչապետը, լինելով Հայ Առաքելական Եկեղեցու մկրտված անդամ, չի դադարում լինել հավատացյալ միայն այն պատճառով, որ զբաղեցնում է պետական բարձր պաշտոն։ Նրա բարձրացրած հարցերը չեն կարող ավտոմատ կերպով որակվել որպես «պետության միջամտություն», եթե դրանք հնչում են հավատքի, բարոյականության և եկեղեցական կյանքի մաքրության համատեքստում։
«Ավելին՝ Սուրբ Գիրքը հստակ օրինակներ է տալիս, երբ հավատացյալները հանդիմանում են անգամ իշխանության կրողներին՝ նրանց բարոյական շեղումների համար։ Հովհաննես Մկրտիչը բացեիբաց հանդիմանեց Հերովդեսին նրա անբարոյական կյանքի համար՝ ասելով. «Օրենքին դեմ է, որ եղբորդ կինը քո կինը լինի» (Մարկ. 6․18)։ Այս հանդիմանությունը քաղաքական չէր, այլ բարոյական և մարգարեական խոսք էր՝ ճշմարտության վկայություն իշխանության առաջ։ Նույն ավանդույթի շարունակությունն է նաև այսօր հնչող պահանջը՝ եկեղեցական կյանքի բարեկարգման և ուխտը դրժած սպասավորների պատասխանատվության վերաբերյալ։
Ուստի հոգևորականին քննադատելը կամ նրա պատասխանատվության հարց բարձրացնելը ոչ միայն թույլատրելի է, այլև անհրաժեշտ, եթե նրա կյանքն ու վարքը հակասում են Ավետարանի վկայությանը։ Ավետարանը չի պահանջում լռություն մեղքի առաջ, այլ՝ ճշմարտություն սիրո մեջ։
Կանոննե՞ր, թե՞ Ավետարան. բարոյական շեղումների հարցը
Եկեղեցական կանոնները կարևոր են, սակայն դրանք չեն կարող վեր կանգնել Ավետարանից կամ ծառայել որպես բարոյական շեղումները քողարկելու գործիք։ Երբ եկեղեցական համակարգում աչք են փակվում շնության, ուխտի խախտման, կեղծ բարեպաշտության, գռեհիկ կենսակերպի կամ իշխանամետ վարքագծի վրա, իսկ միաժամանակ պահանջվում է անվերապահ հնազանդություն, ապա խնդիրն այլևս իրավական չէ, այլ՝ խորապես հոգևոր։
Նիկիայի ժողովի 9-րդ կանոնի օրինակը ցույց է տալիս, թե որքան վտանգավոր է կանոնները կիրառել բառացի և ընտրովի կերպով։ Եթե այսօր այդ կանոնը կիրառվեր ամբողջ խստությամբ, ապա բազմաթիվ հոգևորականներ ստիպված կլինեին առերեսվել իրենց ծառայության և կյանքի անհամապատասխանությանը։ Սակայն Ավետարանը չի առաջնորդվում հաշվեհարդարի տրամաբանությամբ, այլ ապաշխարության և նորոգման։ «Եթե ասենք, թե մեղք չունենք, մենք ինքներս մեզ ենք մոլորեցնում» (Ա Հովհ. 1․8)։
Սա, սակայն, չի նշանակում մեղքը անտեսել։ Ընդհակառակը՝ նշանակում է ունենալ ազնվություն՝ ընդունելու սխալը, ապաշխարելու և հրաժարվելու ծառայությունից, եթե այն այլևս չի ծառայում Քրիստոսի մարմնի կառուցմանը։ Եկեղեցին չի կարող պահանջել այնպիսի կատարելություն հավատացյալներից, որը ինքը՝ իր սպասավորների միջոցով, չի փորձում ապրել։
Պետությունը և Եկեղեցին՝ տարբեր, բայց ոչ թշնամի ոլորտներ
Եկեղեցին կոչված չէ դառնալ քաղաքական դերակատար։ Նրա առաքելությունը Քրիստոսի Հարության վկայությունն է, խղճի ձայնը հասարակության մեջ, արդարության և մարդու արժանապատվության պաշտպանությունը։ Պետությունը, իր հերթին, կոչված է ապահովելու իրավական կարգը, անվտանգությունը և սոցիալական բարեկեցությունը։
Երբ Եկեղեցին հավատարիմ է Ավետարանին, նրա հարաբերությունը պետության հետ ինքնաբերաբար հստակվում է՝ առանց հատուկ պայմանագրերի կամ ինստիտուցիոնալ մրցակցության։
Վերադարձ դեպի արմատները և ուղերձ հասարակությանը
Հայ Առաքելական Եկեղեցու պատմական ուժը բխել է ոչ թե աշխարհիկ իշխանությունից, այլ հավատքի նկատմամբ ունեցած պատասխանատվությունից։ Գրիգոր Նարեկացու «Մատյան Ողբերգությունը» մեզ հիշեցնում է, որ Եկեղեցու սիրտը խոնարհ ապաշխարությունն է, ոչ թե դատապարտող կանոնը։ Նարեկացին կանգնում է Աստծո առաջ որպես մեղավոր մարդ, ոչ թե որպես իշխանություն, և հենց այդ խոնարհությունն է դարձնում նրան հայ հոգևոր մտքի գագաթներից մեկը։
Այսօր, երբ հասարակության մեջ խորացել է անվստահությունը թե՛ պետական, թե՛ հոգևոր կառույցների նկատմամբ, Եկեղեցին կարող է վերագտնել իր հեղինակությունը միայն մեկ ճանապարհով՝ ճշմարտությամբ, թափանցիկությամբ և ապաշխարությամբ։ Ոչ թե պաշտպանական դիրք գրավելով, ոչ թե քննադատներին լռեցնելով, այլ լսելով հավատացյալ ժողովրդի ցավն ու հարցերը։
Մեր հասարակությանը պետք չէ թշնամացնել Եկեղեցին ու պետությունը։ Մեզ անհրաժեշտ է հասուն հավատացյալ, որն իրավունք ունի հարցնելու, պահանջելու և սիրով հանդիմանելու, և անհրաժեշտ է Եկեղեցի, որը չի վախենում այդ ձայնից։ Քրիստոս զգուշացնում էր․ «Ինչո՞ւ ես եղբորդ աչքի շյուղը տեսնում, իսկ քո աչքի գերանը չես նկատում» (Մատթ. 7․3)։ Այս խոսքը ուղղված է բոլորիս՝ թե՛ հավատացյալներին, թե՛ հոգևոր առաջնորդներին։
Եկեղեցու ճգնաժամից ելքը մեկն է՝ վերադարձ դեպի Ավետարան, որտեղ իշխանությունը ծառայություն է, մեծությունը՝ խոնարհություն, իսկ առաջնորդությունը՝ զոհող սեր։ Միայն այդ դեպքում Հայ Առաքելական Եկեղեցին կվերագտնի իր իրական կոչումը և կդառնա այն, ինչ կոչված է լինել՝ խղճի ձայն, մխիթարություն և հույս՝ թե՛ հավատացյալների, թե՛ ողջ հասարակության համար։
No comments:
Post a Comment